Quantcast
Channel: BAGA NAGAYAAN GARA FUULA KANAA DHUFTAN!
Viewing all 100 articles
Browse latest View live
↧

AFAAN OROMOO

February 14, 2013, 10:57 pm
$
0
0

 
AFAAN OROMOO
Seensa:
Afaan Oromoo Afaanota Kuush bahaa keessaa tokko ta’ee afaan Gaanfa Afrikaa keesstti ummata baay’eedhaan dubbatamuu dha.
Afaan Oromoo barreessuuf, dubbisuuf Qubeen Laatiinii (Roman script) filatamee hojii irra oolee jira. Kun dura namoota biyya Awurooppaan, booda kana ammoo ilmaan Oromoon erga eegalee bubbulee jira.
Sababni qubeen Laatiinii Afaan Oromoof kan warra saabaa irra filatameef gabaabaatti akka armaa gadii ta’a.
Dubbifamaa fi dubbachiiftuun adda bahanii waan beekkamaniif
Sagalee dheeraa fi qabaabaa waan qabuuf waldhawiinsa hiika jechootaa hin qabu.
Sagalee jabaa fi laafaa waan qabuuf jijjirama laafinaa fi jabinaa waan hin qabneef
Jijjiirama dubbachiifuun qubee laatiinii Afaan Ingilizii keessatti argisiistuu hin qabu.
FKnf:- Afaan Ingilizii keessatti:
‘A’n akka ‘A’tti oggaa dubbifamu- at
" " ‚E’tti oggaa dubbifamu -ate
„ „ ‘O’tti oggaa dubbifamu -all
Lakkoobsaan muraasa waan ta’eef salphaatti qayyabatama.
Bakka sagaleen jecha tokkoo addaan citutti hudhaa galchuun waan adda baafatamuuf kaan irra filatame.
 
I/ QUBEE AFAAN OROMOO:
Qubeen Afaan Oromoo lakkoobsaan 32 ta’u. Guguddaa fi xixiqqaas qabu:
1/ Qubee Afaan Oromoo Guguddaa:
A B C CH D DH E F G H I J K L M N NY O P PH Q R S SH T TS U V W X Y Z
QUBEE AFAAN OROMOO XIXIQQAA:
a b c ch d dh e f g h I j k l m n ny o p ph q r s sh t ts u v w x y z
Qubeen Afaan Oromoo gosa lama qaba. Isaanis qubee qeentee fi qubee dachaa jedhamu.
Qubee Qeentee:
Qubee qeenteen hidhata malee qofaa barreeffama. Guguddaa fi xixiqqaa qaba.
 
A. Qubee Qeentee Guguddaa:
Qubee guguddaa qeenteen guguddoo ta’anii warra hidhata malee of danda’anii dhaabbatanii dha. Isaanis kanneen kanatti aananii tarrifamanii dha.
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W Y X Y Z
 
 
B. Qubee Qeentee Xixiqqaa:
Qubee xixiqqaa qeenteen xixiqqoo ta’anii akkuma warra guguddaa hidhata malee of danda’anii warra barreeffamanii dha. Isaanis kanatti aananii tarrifamanii jiru.
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
Qubee Dachaa:
Qubee dachaan lama ta’anii walitti hidhamuun akka harfii yookaan qubee tokkottiwarra dhaabbatanii dha. Isaanis guguddaa fi xixiqqaa qabu.
Qubee Dachaa Guguddaa:
CH DH NY PH SH TS ZY
Qubee Dachaa Xixiqqaa:
Ch dh ny ph sh ts
 
Qubeen afaan oromoo bakka lamatti qoodamu. Isaanis dubbufamaa fi dubbachiiftuu jedhamu.
1. Dubbifamaa: (Consonant)
B/b C/c CH/ch D/d DH/dh F/f G/g H/h J/j K/k L/l
M/m N/n NY/ny P/p PH/ph Q/q R/r S/s SH/sh T/t TS/ts V/v W/w X/x Y/y Z/z
2. Dubbachiiftuu: (Vowels )
A/a E/e I/i O/o U/u
Dubbifamaan ofii sagalee hin qabu, Yoo dubbachiiftuu of biraa qabaate malee
Dubbachiiftuun ammoo ofiis sagalee qabdii dubbifamaafis sagalee kenniti.
Dubbifamaa fi dubbachiiftuun walitti ida’amanii sagalee kennu.
Fkn: dubbifamaa + dubbachiiftuu - sagalee (Sound)
B + U - BU
N + A -NA
L + A - LA
G + A - GA
 
 
Sagalee fi sagaleen ammoo walitti idaa’amanii jecha ta’u.
Fkn: Sagalee + sagalee- jecha (word)
Bu + na -Buna
Ma + na - Mana
Dha + la - Dhala
Ta + pha - Tapha
Go + cha - Gocha
Sagaleen jecha tokkoo dheeraa ykn gabaabaa ta’uu danda’a.
1. Sagalee gabaabaa:
Sagalee gabaabaan dubbachiiftuu tokko qofa qaba.
Kanaaf dubbachiiftuu gosa shanan irraa sagalee gabaabaa gosa shantu argama.
Fkn: a eiou
Ba Be Bi Bo Bu
Ca Ce Ci Co Cu
Cha Che Chi Cho Chu
. . . . .
. . . . .
. . . . .
Za Ze Zi Zo Zu
 
2. Sagalee dheeraa:
Sagalee dheeraan dubbachiiftuun gosti tokko lama ta’anii walitti aananii oggaa galanii dha.
Fknf: aaeeiioouu
Baa bee bii boo buu
Caa cee cii coo cuu
. . . . .
. . . . .
. . . . .
nyaa nyee nyii nyoo nyuu
paa pee pii poo puu
phaa phee phii phoo phuu
qaa qee qii qoo quu
raa ree rii roo ruu
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
zaa zee zii zoo zuu
Gilgaala 1ffaa: (Exercise)
Dubbisi!
Nya, A, ch, Y, Z, v, u, dh, g, ts
II. Gaaffiillee Kanatti Aanan Deebisi!
Dubbifamaa hunda barreessi!
Qubee dachaam lakkobsaan meeqa ta’u?
qubee dachaa keessaa sadii barreessi!
Qubee qeentee guguddaa hunda barreessi!
Qubeen Afaan Oromoo lakkoobsaan meeqa ta’u?
III. Bakka duwwaatti guuti!
1. ___ + a = na
2. g + u = ____
3. y + __ = yo
4. h + c = ___
5. Ny + __ = nya
IV. Bakka duwwaattii Sagalee guutamuu qabu Guuti!
Sagalee + Sagalee = Jecha
1. bu + ____ = buna
2. __ + fa = lafa
3. ga + ____ = gama
4. ___ + ma = nama
5. bo + ___ = bona
6. a + ___ = ana
7. ___ + ja = ija
8. e + ___ = eda
9. I + ___ = ishee
10. __ + laa = ulaa
 
II. Jecha:
Jechi sagalee lama ykn lamaa ol irraa tolfama.
Sagaleen jecha tokkoo dheeraa ykn gabaabaa ta’uu.; yookan ammoo jabaa ykn laafaa ta’uu danda’a.Bakka bakkatti makaa jabaa fi laafaa ykn dheeraa fi gabaabaa ta’u danda’a. Kun ammo hiika adda addaa akka qabaatan godha. Isaan kana akka itti aanutti tokko tokkoon ilaalla.
1.Jechoota sagalee gabaabaa leexaa:
Jechi gabaabaa leexaan sagalee gama duraa fi gama boodaan gaggabaaboo oggaa ta’anii dha. Kana jechuun sagaleen gama lamaanuu dubbachiiftuu tokko tokko qofaa qbaatu jechuu dha. Fakkeenyaaf jechoota armaa gadii haa ilaallu.
bona, Bara, Buna, Dhala, dhuma, Laga, tapha, nama, mana, lola, muka, lafa, uka, ija, ona, eda, ala, ana
2. Jechoota sagalee dheeraa leexaa:
Dheeraa leexaa jechuun sagaleen jecha tokkoo gama lachuun jechuun gama duraa fi boodaan dhedheeroo oggaa ta’anii dha. Dibbachiiftuun sagalee gama lamaanii dachaa ta’u jechuu dha.
Fknf:’ Aadaa, Eelee, Aagii, Oolaa, Uumaa,Daadhii, Gaarii, kuulii, Nyaataa, Waadaa, Laaqii, Xaafii, Raatuu
Hub: Dheerinnii fi gabaabinni sagalee dubbachiiftuu ilaala.
3. Jechoota sagalee laafaa:
Sagalee laafaan dubbifamaa tokko qofa qaba
Fknf: Laga, Lama, shora, dhara, gara, qara, quba, guna, ala, eda,
 
4. Jechoota sagalee jabaa:
Sagalee jabaa jechuun dubbifamaan gosti tokko lama ta’anii walityti aananii oggaa galanii dha.
Fknf; Akka, Adda, Bakka, Damma, Amma, irra, Warra, Gurra
Hub: Jabinnii fi laafinni sagalee dubbifamaa irra hundaa’a.
Jalqaba irratti sagaleen hin jabaatu. Kana jachuun dubbifamaan dachaa ta’ee hin barreeffamu.
Gilgaala 2ffaa
1.1 Jechoota armaan gadii dubbisi!
Jala, jira, waaree, Tophi, maci, jaarraa, tabba, jibba, mooquu,
1.2 Barreessi:
Ala, eela, ija, isa, uka, fuuloo, eelee, ooluu, uraa, fura, nyaachuu, laddaa
1.3 Jachoota sagalee gabaabaa leexaa 5 barreessi!
1.4 Jachoota sagalee dheeraa leexaa 10 barreessi!
1.5 Sagalee gabaabaa jechuun maal jechuu dha? Fakkeenya 3 keenni!
1.6 Dheeraa leexaa jechuun maal jechuu dha?
1.7 Fakkeenya lamaa kan dubbachiiftuun eegalanii fi sadii dubbifamaan eegalan barreessi!
1.8 Dubbifamaa keessaa qeentee shanii fi dachaa sadii barreessi!
1.9 Qubee dachaa tartiibaan hunda isaanii barreessi!
1.10 Qubee dubbachiiftuu hunda isaanii barreessi.
1.11 Jechoota dubbifamaan eegalan dheeraa lamaa fi gabaabaa sadii barreessi!
5. Jechoota sagalee makaa:
Jechi hundi gabaabaa leexaa ykn dheeraa leexaa qofa ta’uu hin danda’u.
Sagalee dheeraa fi gabaabaan ykn jabaa fi laafaan walitti hidhamuun jecha uumuu danda’u. Jechootni akkasitti ijaaraman makaa jedhamu.
A/ jechoota sagalee gama duraa dheeraa:-
Isaan akkasii ennaa dubbifaman jalqaba irratti dheeratanii ykn irra harkisamanii dubbifamu. Dhuma irratti garuu nigabaabbatu.
Fknf: Aara, Aaga, eela, Baala, Cooma, Boora, teepha, nyaara, shoora
B/ Jechoota sagalee gamaa boodaan dheeraa :
Isaan kana keessatti ammoo dubbachiiftuun sagalee jalqabaa qeentee, sagaleen boodaa ammoo oggaa lama ta’uu dha.
Jechooti akkasii oggaa dubbifaman jalqaba irratti gabaabbatanii dhuma irratti ammoo irra harkifamanii dubbifamu.
Fkn: adii, odaa, ukoo, aduu ifaa okaa ulaa, bobaa cufaa, dhugaa, tumaa, bulaa, cimaa, shoraa, galaa
Gilgaala 3ffaa
2.1 Dubbisi! Toora, yoona, hooda, booka, coora, oggaa, buttaa, shutaa, gumii, guchii, cabbii, haphee, qakkee, dhaddee, dhibboo,dhiphuu,
2.2 Barreessi! Tuuta qooda, nyaata, dhaala, dhaaba, seera, afaa, oduu, uluu, uruu, onnee.
2.3 Jechoota gama duraan dheeraa 5n barreessi!
2.4 Jechoota gama boodaan dheeraa 10 barreessi!
2.5 Soba ykn dhugaa jechuun deebisi!
a. Sagalee dheeraan dubbifama lama qaba.
b. Dheerinni fi gabaabinni dubbachiiftuu qofa hubata ykn ilaala.
c. Bakka dubbifamaan qeentee ta’etti sagaleen ni laaffata.
d. Sagalee gabaabaan dubbachiiftuu tokko qaba.
e. Qubee tokko ida’uu ykn hir’isuun hiika jechaa hin jijjiru.
f. Jalqaba jechaa irratti sagaleen jabeessuuf dubbifamaa dachaatu barreeffama.
g. Sagaleen dubbachiiftuun eegalu dheerachuu ni danda’a.
h. Jechi sagalee makaa gama duraa qofaan kan dheeratu dha.
Hima
1.1. Hima jechuun tuuta jechootaa walitti ida’amanii (ijaaramanii) waa ibsanii dha.
Bakka bakkatti xumurtoota keessaa tokko dhuma irratti yoo dabalatan malee yaada ykn haala hin ibsani.
Walumaa gala jechootni walitti ijaaramanii hima ta’u.
Fakkeenya kanatti aananii tarrifaman haa ilaallu.
Jecha + jecha = hima
Buna + dhuga = buna dhuga
Mana + jira- = mana jira.
Lola + dhaqe- = lola dhaqe
Lagaa + gala = lagaa gala
Boora + qale = boora qale
Hulaa + bane = hulaa bane
1.2. Jechoota sagalee lamaa olii:
Jechootni tokko tokko sagalee lamaa ol irraa ijaaraman.
Fkn: Sagalee + sagalee + sagalee = jecha
A + da + ba = adaba
Ee + ga + luu = eegaluu
I + jaa + ruu = ijaaruu
Ka + lee + ssa = kaleessa
Go + ro + ra = gorora
Jechootni kanatti aanan fakkeenya jechoota sagalee lamaa olii ti.
Ajaja, olola, bolola, loqoda, jaalala, jalalii, qullubbii, ganama,
Gilgaala 4ffaa
3.1. Jechoota armaa gadii irraa hima tolchi!
Jira, bona, karra, hiruu, dhama, fura,
3.2. Soba ykn dhugaa jechuun deebisi!
A/ Himni hundi xumurtuu qaba.
B/ Himni dubbifamaa qofaan jalqaba.
C/ Hima jachoota lamaa qofaa irraa ijaaruu ni danda’ama.
D/ Himni hundi dhugaa ibsa.
E/ Himni tuuta jachootaa irraa tolfama.
4.3 Jechoota armaan gadii bakka sirriitti guuti.
Haqa, booka, nyaata, hoolaa, barii
1.__________________nyaate.
2._Inni_________________jiru beeka.
3. Boonaan _____________ dhugaa jira.
4. Ganama ______________ deeme.
5. Dallaa keessaa ____________ yaase.
4.4. Barreessi
Gama sana dhaqe.
Muka muree mana ijaare.
Ala sana rafe.
Jara bira dhaqee bule.
Guyyaa guutuu jooraa oolee gale.
4.5 Jechoota kana itti aanan irraa hima ijaari!
Dhodhoosuu,
Olola
Gorora
Gabaabaa
Gugguufuu
 
Irra-buta.
Jechoota tokko tokko keessatti oggaa barreeffaman dubbifamaan gosti lama walitti aananii utuu dubbachiiftuun gidduu hin galiin barreeffamu. Isaan akkasii oggaa dubbifaman, dubbifamaan jalqabaa irra-butamee isa lammaaffaa irratti jabaata. Isaan akkasii irra buta jedhamu.
Fknf: arba, amna, erbee, ilma, olbaa, ulmaa, boombii, cuunfaa, dilbii, fuunfachuu
Hub: Dubbifamaan sadii ta’anii walitti aananii hin galan.
Gilgaala 5ffaa
5.1. Dubbisi
birkii, borqii, angafa, angoo, ergaa, hirphuu, irbuu, kolbaa, gaangee,
5.2.Barreessi.
Rirma, golboo, cuftuu, giingee, dhoolbee, gorba, tortorsuu, tarsaasuu, gumbii gunfura.
5.3. Jechoota armaa gadiin hima ijaari.
Milki, ulmaa
Morma gonfaa
Harma marxoo
Harka qabsoo
Jilba furgaasuu
 
 
5.4. Jechoota itti aanan bakka sirriitti guuti!
Qabsoo, galgala, garbuu, sarbaa, cunqeessuu,
Eda_____________ dhufe.
Bilisummaan ____________ fedha.
Taa’ee dubbii _______________ jaallata.
Owuruu isaa hunda ____________ facaafate.
________________n ishee barbadaa fakkaata.
5.5. Jechoota irra-butaa gama boodaan dheeraa 5 barreessi.
5.6. Barreessi dubbisi!
Bifti culullee gurraacha.
Buddeena boqqolloo jaallatti
Abbaa mana kanaa beektaa?
Waraanni keenya haxii hidhee diina barbadeesse.
Laga Birbir gmaa ganda kanatti gale
Sirna gabroomsaa burkuteessuuf qabsoofna.
Tooftaa fi tarsiimoo qabsoo wal barsiisna.
Gurbicha simbo dhablee sana beektaa?
Barsii garbuu tuultee gubde.
Wirtuu dugdaa keessa waxale.
Hudhaa (’)
Afaan Oromoo barreessuu fi dubbisuu keessatti seerota hordofamuu qaban keessaa tokko hudhaa dha.
Hudhaan mallattoo bakka oggaa jecha tokko dubbisnu sagaleen jechichaa addaan citutti galuu dha.
Afaan Oromoo keessatti oggaa dubbisnu, bakka afuurrii sonba irraa ka’ee gara laagaa dhufu sagaleewwaan jecha tokkoo addaankututti hudhaan (’) gala.
Fknf: Har’a, baay’ee, hir’uu, xaa’oo, gu’aa, mi’a, don’a, bal’aa, qu’uu, waa’ee
Hub: Dheerinnii fi gabaabinni sagalee dubbachiiftuu dubbifamaan dura ykn booda
galu irratti akka hundaa’u ilaallee jirra. Hudhaa keessatti ammoo dheerinni
sagalee gama duraa fi boodaa dubbachiiftuu hudhaa dura ykn booda galuirratti
hundaa’a.
Fknf:
A. Gama duraan dheeraa:
Yaa’e, taa’e, boo’e, kaa’e,
C. Gama boodaan dheeraa:
lo’aa, se’uu, ka’uu, mo’oo, du’aa, de’uu, ro’oo, re’ee
D. Gabaabaa leexaa:
ka’e, ho’a, du’a, sa’a, mi’a, gu’a
E. Dheeraa leexaa:
xaa’oo, waa’ee, yaa’ii, yaa’aa, kaa’uu, boo’uu
Gilgaala 6ffaa
6.1. Dubbisi!
Bari’uu, raata’uu, mar’ataa, bar’uu, daa’ima, muusa’uu mil’uu, hir’ina, dhama’uu, bal’oo.
6.2. Barreessi!
Ji’a ja’a naanna’ee ce’e.
Si’ana si’oo gaarii qaba.
Dallaa bal’aatu itti naanna’ee jira.
Yaa’ii guddaatu walitti yaa’ee taa’a.
Yaa’a bal’aa utaalee ce’e.
Bariin bari’uu yaadda’a.
Naanna’ee diina secca’ee haxaa’e.
Ibidda bar’uu miillaa itti ta’e.
Muusa’ee raata’ee taa’a.
Xaaxa’ee tarsa’ee faca’e.
6.3. Keessaa filii deebii sirrii ta’e bakka duwwaatti guuti!
1. __________ barii deeme. a/ har’a b/eda c/dhi’a
2. Lagaa gaaratti ol ___________ a/ taa’e b/ ba’e c/ce’e.
3. Fo’aa ___________ gurgurate. A/fa’a b/dha’a c/fo’ee.
4. Ilmoo ___________ qalate. A/ ra’ee b/sa’aa c/ bu’ee
5. Barcuma irra ________. A/ taa’a b/ ta’a c/taa’aa
6.4. Jechoota armaa gadii keessaa filii bakkoota duwwaatti guuti!
Solola’i, burcuccaa’e, dhangaggaa’e, balali’a, hir’uu
F. Buddeenni _____________ laphee nama guba.
G. Caaltuun_______________ yaa jaali naan jedhte.
H. Raasnaan ______________ .
I. ____________ gad fagoo wayya.
J. Allaattiin qilleensa irra _________.
Xumurtoota(taasuu xumuraa/verbs)
Xumurtootni- Sagalee dubbifamaa fi dubbachiiftuu irraa ijaaraman ta’anii dhuma himaa irratti galanii buufachiisu (xumursiisu.) Isaanis kanneen kanatti aanii dha.
dha, ti, kaa, miti, dhaa, tii mitii ,ree,/yii
1. ‘dha’n- jecha miti.
- Dhuma himaatti qophaa of danda’ee galuun hima xumursiisa.
Fkn:- Boontuu fi Boonsaan obbolaa dha.
Urgeen b arsiistuu dha.
Kan eenyummaa isaa hin beekne doofaa dha.
2. ‘ti’n- jecha miti.
-Kophaatti of danda’ee galuun hima xumursiisa.
Fkn:- Oromiyaan kan Oromoo ti!
Gamtaan obboleessa Lalisee ti.
3. ‘kaa’n- jecha miti.
Hima gaaffii ykn ajaja of keessaa qabu dhuma irratti galuun xumursiisa.
-Kophaatti of danda’ee gala.
Fkn:- Bor naaf dhufta kaa?
Dafii dhaqqabi kaa!
4. ‘ree’n- jecha miti.
Sagalee dheeraa ta’ee hima gaaffii of keessaa qabu xumursiisa.
Kaa ykn yii waliin wal fakkaatu.
-Kophaatti jecha biraatti utuu hin hidhamin galu.
Fkn:- Bor naaf fiddaa ree?
Daftee deebitaa ree?
5. ‘miti’n- jecha hima diddaa /mormii xumursiisuu dha.
Fkn:- Oromoo fi Habashaan tokko miti.
Kan eenyummaa isaa hin beekne sab-boonaa miti.
6. ‘mitii’n- Jecha hima gaaffii xumursiisuu dha.
Fkn:- Isheen sun Saartuu mitii?
Soorii fi Sooressaan lakkuu mitii?
7. ‘dhaa fi tii’n- Lamaanuu hima gaaffii buufachiisu.
Dhuma himaa irratti kophaatti of dandaa’anii galu.
Fkn:-
A/ ‘dhaa’- Kan afaan Oromoo dubbatu hundi Oromoo dhaa?
Inni dhufaa jiru sun boonsaa dhaa?
B/ ‘tii’- Boontuun obboleettii kee tii?
Garbuun midhaan gammoojjii tii?
Gilgaala 7ffaa
7.1. Barreessii dubbisi!
Caaltuun qabsooftuu dha.
Oromiyaan biyya Oromoo ti.
Kan argatan irra kan abdatantu caala mitii?
Yoo sussukte har’a dhaqqabdaa ree?
Obsa guddisuun wallaalummaa dhaa?
Saffisaan bobba’ii dafii deebi’i kaa!
Sab-boonummaan dhiphummaa miti.
Alagaan bitamuun qaanii guddaa ta’uu hubattee mitii?
Dubbachuu dura qalbeeffachuun gaarii dha.
Qabsoon keenya kan haqaa ti!
7.2. Xumurtoota armaan gadii bakka sirriitti guuti!
dha, miti, ti, kaa, tii,
Bor naaf dhufta __________!
Oromummaan afaan qolfaa ______.
Teessoon isaa Finfinnee _______ .
Ibsituun obboleettii Bariisoo _______.
Hundeen ilma Tolaa _________?
 
7.3. Bakka duwwaatti xumurtuu sirrii filii guuti!
1. Kan eenyummaa isaatti qaana’u doofaa _____.
1. kaa b. ree c. dha
2. Iftaan naaf deebista _____.
dha b. kaa c. miti.
3. Ayyaantu kaameettii intala Oromoo ______.
a. ti b. dhaa c. tii
4. Alagaaf Waardiyyaa dhaabbachuun bilisummaa ________?
ti b. dhaa c. tii
5. Oromummaan Habashummaa miti, ittiin naaf jedhi _______!
a. miti b. dhaa c. kaa
7.4. Xumurtoota itti aananiin hima ijaari!
dhaa, tii, mitii, ree, dha.
Gudunfaa
1/ Dubbachiiftuu fi dubbifamaan sagalee ta’u. Sagalee fi sagaleen ammoo jecha kennu.
2/ Gabaabinni fi dheerinni sagalee dubbachiiftuu hubata.Laaffinnii fi jabinni sagalee
ammoo dubbifamaa hubata.
3/ Qubee tokko(dubbachiiftuu ykn dubbifamaa) ida’uun ykn hir’isuun hiika jechaa ni
jijjiira.
4/ Dubbifamaan gosti lama yoo walitti aananii galan inni jalqabaa irra butamee isa
lammaffaa irratti jabaata. Kanaaf irra-buta jedhama.
5/ Hudhaan jecha tokko oggaa dubbisnu bakka afuurri sonba irraa ka’ee gara laagaa
dhufu sagaleewwan jecha sanaa addaan kututti gala.
↧
Search

بسم الله الرحمن الرحيم

February 18, 2013, 12:24 am
$
0
0

 بسم الله الرحمن الرحيم
 kitaaba qunsuliyyaa ityoobiya`aa tan jiddaa keessa kara`e
guyyaaa 10/4/2008 

Obboleeyan kiyya kan amma asitti walgeenye jalata  waaqaf galchina kan nu uumee dachii nuu uumee qananii hedduu keessatti nuu uume duuba qananii waaqa nuu kennerra takka nagayaan wal nu qunnamsiisee tokkumma`aan jaalalaan .
Obboleeyan kiyya yoo waa xiqqo hanga bara afurtamaa if duuba deebinee leelle waan zamana ammaa keessa jirruun adda fago gaafas maqaa ummata keenya dhawuun balleessa guddo ar`a ammoo maqaa ummataa keenya dhawuun gurra guddaa ammas gaafas afaan keenya kana raadiyo`orra dubbatuun balleesa guddoo ar`a afaan kana raadiyorraa dubbatuun gurra gudda duuba bakka ar`a geenye tana laaftu`utti hin argamne maalif akka namuu beekhu qabsoon dhiirti oromo`oo goote kan dhiirti oromo`oo itti dhumte beekamtu akkuma namuu qabsoo isaa hanga taate beekhu
Ammoo qabsoon an godhe guddo qabsoo afaan oromo`oo jiraachisu`uu godhe tayuu kan kitaabban barreesu`uu tayuu an wannin qalqabeen afaan oromo`ootin ummata khiyya dammeysu raadiyoo alarraa ammallee kharaa kaaseeta`aatin kharaa kitaaba adda addaa barreessu`uutin qabee oromo`ootin dalagaa tana hunda warra na dura dhaabbateetu jira haa tayuu  obseetuman itti goggogee bakkaan gaye .
Duuba qube`ee yoo isinii dubbadhe qubee afaan oromo`oo je`eetan kitaaba barreesse bara 1973 biyya soomaale`etti kitaaba san naa maxxansan maqaan isaa { furaa afaan oromo`ootin } duuba hoggaa kitaabni sun baye dhaabni soomaalee galbeed je`u hararirraa dhufanii mataa soomaale`ee { siyaad barre } itti dhaqanii wanni je`aniiin sheekh rashaad dudda duuban nu waraane aadaa oromo`oo facaasee oromoo nuti dirree lolatti ajjeefne maqdishoo kheessatti  jiraachise tanaaf jecha kitaaba qubee oromo`oo san walitti qabi gubi sheekh rashaad kitaaba san barreesse oromoo nuti ajjeefne jiraachise nuu ajjeessi takkaa nuutu ajjeeffataa nuu khenni  mataa soomaale`ee siyaad wanni je`een maalif kitaaba khana jibbatan maalif sheekh rashaad ajjeessu yaaddan si kitaabni khun amaara faarsee soomaalee arabsaa lakkii je`aniin duuba maaltu kheessa jira je`een jennaan humaa kheessa hin jiruu haa tayuu guddaan jiraa aada`aafii maqaa oromoo je`u  nutu aadaa oromo`oo  hin feenu maqaan oromo`ollee hin feenu .
Wanni aada`aan kan kitaaba kanarraa jiru kan isaan jibban san dardara oromo`oo shamarran oromo`oo walaloo suuraa .
Duuba siyaad wanni je`een yoo maqaa khana jirjiirre akkami je`ee gaarii je`aniin akkasiti kitaabni furaa afaan oromo`ootin baye deebisanii { furaa afaan abboo }  godhan haa tayuu kuma sadii irraa hanbisee waan kaan mana kitaaba maxansutti deebise duuba { furaa afaan obbo`otti deebisan maqaa duraa irraa buqqisanii duuba warri mana maxansaa keessa dalagu uffate kitaaba ka duraa kan  footoo intalaatifii suuraa footoo gurba`aa qabu guuratanii manattin galanii kitaaban joolle`eeti uffata godhan duuba barumma dhaabni galbeed wanni agarte darasaa soomaale`ee tan olii gadiin yaatu hoggaa san siyaaditti orina`anii sheekh rashaad kitaaba ati maqaa jirjiiri jetteen jirjiiru didee biyya kheessa facaase je`aniin hoggaa san ashkara natti ergee akkamitti waan ashkara khiya lolarraa dhaabuttu na seensiftee amrin an sin je`e dalaga`arra oolchuu diddee kitaaba facaaftee . wanni akkas je`eef dhaaba galbeedituu yoo waan sirra barbaane nu godhi baatee nuti hin lollu ati deemi loli je`aniin ,
Ammo an dubbii isaa hin didne kitaaba hin facaafne warra mana maxansaa keessa dalaguutu hoggaa kitaaba durarraa uffata cirani darbuu guuratanii uffata kitaabaa isii godhatan ammoo mana maxansa`aa maqaa kitaaba jirjiirre dhaqaa je`een arga akkasitti waaqa du`a gala na baase qubeen afaan oromo`oo laaftu`utti isaan hin geenye .
Waan maqaan jirjiiru`uu yaanni khiyya du`u seyan rabbiin akka hin duune akka ummanni oromo`oo lafaatii tiyyarraa bu`a argatu godhe tanaaf rabbiin nama  na wajji dhaabatu naa godhee kitaaba barnoota hedduu barreesinee hoggaa mangistuun biyerraa dhaysu warra biyaaf dalagu biyyatti deebi`ee qubee afaan oromo`ootif fudhatan laalanii qubee an khaaye san filatan filatanii amma biyya kheenya kheessatti itti dalagama afaan kanaan ummata hedduudhan dammeyse karaa walala`ootin gaafa ummanni kheenya maqaa tokkorratti walii galuu dhaban wannin je`e
 yaa ilmaan    oromoo    dubbii    too    dhagayaa
                    maqaafii afaanin harka tokko tayaa
namni      afaan    keetii     inni    shanyii    teetii
                   qoqqoteen gaafatin maali gosti teeti
dhiisaa  maqaa   gosaa   ka  dhiyoo    argamee
                   isa dur qabdhaa kan akkaan baramee
bar    maqaan     durattii     isaa-wwali-qqabaa
                   gosa sabaa hundaa taariikha ni qabaa
yoo  isin  wal  taatan   xiqqa'aafii    gudda' aanii
                   dhiirafii dhalaadhan walis jaalattanii
baraa   nam  tokkolleen     isin    duran   bayuu
                   dhiirummaa teessanis namuu haa dhagayuu
kan  oromoo  mormuu  takkaayuu  diinumaa
                   takkaayuu galtu'uu sodaati naa humaa
oromoon guddinaa nama hundee qabuu              
                     nama heddumminaaf dachii guddoo   qabuu
kan  isin guddisee gooytuma  keessanii      
                     galata akkaan galchaa mee rabbii keessanii
kan      isin   kabajuu  galata      argataa      
                     namni isin tuquu borutti     rakkataa
 ammas walaloo biraa wannin je`e :
dhiichisa oromiyaa
Oromiyaa biyya     too      
**
oromoo yaa  haadhaa  too
sii jettee lubbuun  tantoo
**
haa  duutuu yaa biyya too
bilisummaadhaa  jennee-kkaane  barii
yaa oromoo      sosso'ii   
**
bilisummaadhaa      ka'ii
bitti    teetii     ol    je'ii   
**
mee  xilaataa  gad  je'ii
oromiyaadhaa  jennee-dduunaa barii
namayyuu bar siin waliin 
**
Dhaabbataa waan qabaniin
Atummaan hin  laafatin
**
bilisummaa-rraan   bu'in
yaa oromoo gabrummaa hin eehamin
yaa oromoo hujumaan
**
bakka geessan wajjumaan
waan isin  balleessurraa
**
faffagaadhaa    akkumaan
yaa oromoo wal tayaa mee hundumaan
Tokkummaa teenya jabeessaa
**
dalagaa   hunda diriirsaa
cunqursaa firraa fageessaa
**
isin miidhuu mee-tti dhiisaa
yaa oromoo wan jalaa keessan fageessaa
dalagaa waan   keessaniif 
***
argadhaa   waan kaataniif
tokkuma'aafii  dalaga'aan
***
argatan  waan   deemaniif
              yaa oromoo dalagaa waan kaataniif
 dhiichisa (oromiyaa) kana sh. m. R. A. tolche
bara 1975 m
 obboleeyan kiyya wanni dubbadhe inni  waanin umata keenyaf dalagarraa waa xiqqo wanni hafe guddo akkuman an biya alaa taa`ce biya tiya ummata khiyya dalage dhiirti oromo`oo ummata isaanitif waa hedduu daleydee ammallee dalagu`utti jirti sanirraa kharaa harariifii  baale walitti hidhu baasu ammallee raadiyoo ummata oromo`ootif dhaabbate banu gadaa abbaa nuura kheessatti xumarame ammallee waan oromoo fayyadu dhiirti oromo`oo bakka hundaa dalagu`utti jiran rabbi isaan haa gargaaru  
     Dr / Mohammed rashaad kabiir abdullee
kabiir muummayyaa
↧
↧

Article 2

February 22, 2013, 11:39 pm
$
0
0


0                                               
                                            
                      

                    





                              DR. SHEIK MUHAMMAD RASHAAD


Sheeka keenya guddaa Kan uumamaan hayyuu
Waa’ee saba keenyaaf kan dhimmamu guyyuu
Seenaa isaa himee fixuu hin dandayuu
Xiqquman dubbadhaa namuu haa dhagayuu

Kan inni dhalate,kudha sagal soddomii afuritti
Abbaan isaa Kabiir Abdullee, ilma Mummayyaati
Haati isaa Faxumaa, intala shurraati
Bakki dhalootaa Oromiyaa, Carcar keessatti
Laga Arbaati magaalaa muummittii

Barnoota jalqabaa abbarraa baratee
Daran cimsachuudhaaf hayyama gaafatee
Beeytoota barbaada achi tarkaanfate
Hayyoota jajjaboo heddurraas barate
Sheik Bakrii Saphaloo isas dabalatee
Beekkumsa jajjabaa achirraa horate.

Barnoota biyyatti erga bakkaan gahee
Daran cimsatuudhaaf biyya alaa bahee,
Hayyama gaafate abbaa bira gahee
Innis ni eebbise addaan bahuuf nahee
Gaafa san jalqaba biyyarraa kan bahe.


Yaman tarkaanfatuun Su’udii dhaqee
Lubnaaniif Masrittis garasumaan maqee
Yunivarsiitii jalqabaa barachuuf qunnamee
Al-Azhaar keessattis akkaan jaalatamee
Doktarummaa isaa itti badhaafame.

Waan isaan nuuf godhan himamee hin dhumuu
Irrumaan tuttuqaa haa dhagayuu namuu

Arra guyyaa keessaa if waa hin barree
Uumamumaan Rabbiin keessatti unkure
Baradheen barsiisaaf tabba bahee raaree
Rakkoo adda addaa hunda jala taree
Kunoo arraan tana hedduut irraa bare.

Gaafa afaan keenya dukkanatti qaban,
Yeroo dubbatanii yakkatti laalaman,
Biyya Somaalerraa raadiyoon dhawwaaqan.
Qubee Afaan oromoon kitaabas maxxansan
Yoomuu hin dagannu waan isaan nuuf godhan.

Bara shantam dura kan inni dubbate
Mee akkaan hubadhu yoo qalbii qabaatte

“Bar seenaa kan kee baratuun si qabee
Namni seenaan qabne nama jiruu dhabee
Bar seenaa ifii baratuun wajabee
Namni seenaan qabne nama bakka dhabee
Yoo seenaan kan kee isa jabaa tayee
Bar ati dureessaa nama samii bayee
Yoo amanti’iin dura ati jabaa taate
Eega amanti’iitii sumaaf aduun baate”.
Akkas jechuudhaan dhaamsa dabarsate.

Waggaa meeqa guutuu itti ifaajanii
Afaan Oromootti qur’aana hiikanii
Sagalee qulqulluun gurra nu buusani.
Kana qofaa miti gumaachi isaanii
Kitaaba adda addaas hedduu maxxansanii
Himamee waan dhumu galanni isaanii
Jiraadhuu nuuf turi dheeradhu umriinii.
Galata kee haa galchu Rabbiin jannataanii


Kan dhugaa dubbatu isa hin kijibne
Kan haqa malee dharaaf raga hin bane,
Namaat jala deema malee kan nama jala hin deemne,
Horii fi bu’aadhaaf dantaa kan hin qabne,
Soda diinaatiif qishif kan hin janne,
Nuuf turi daranuu sumaan bayyanannee.

Sheek Muhaammad Rashaad kabiir Abdullaahii
Nuti si jaalanna dhugaan onnerraahii
Umrii dheertuun barayyuu jiraadhu
Bakka yaadde gahii wahayyuu argadhu!

Kan si hordofee bobba’u
Si faana deemee haa milkaa’u
Kan si jibbu hundi haa du’u
Hayyuun akka keetii bakka san haa bu’u.

Mil’uun kee diina haa kuffisu
Waaqni adawwii tee haa dhamaasu!

Akkuma kanaan itti fufi
Nyaapha keenyatti karaa cufi
Kan si hordofan hiriirsi
Diina kee wareersi!!

Najiib Zannuun
marsimoonaa@hotmail.com

















↧

JAARRAA ABBAA GADAA

March 3, 2013, 2:03 am
$
0
0
Abdulkariim Ibraahim- Jaarraa Abbaa Gadaa
Duuti inni du’e nuttis tahu gadda
Kan inni habaqaale Oromoota hundaa
Hoggayyuu yaadannaa way sammuu nu badaa. 
Tokkicha Oromoo goota kumaatamaa
Inni kaayyoon isaa arguu bilisummaa
Silaa duuti hin ooltuu namuu itti deemaa
Arra du’anillee hogguut yaadatama.

Gabrummaa cunqursaa didee diinaan lolee
Qabsoo jalqabaa gaafa isiin qoollee
Isaatu gad dhaabe qawween diinatti lolee
Garuu du’a  Rabbiin  addunyarraa gale.

Miidhaa  saba isaaf garaansaa rora’ee
Qabsotti jalqaba  kophaa lafaa ka’ee
Adawwii haleeluuf karaa dheeraa bu’ee
Qabsoo itti jirru isaat asiin ga’e.

Guddina keenyaaf akkaan carraaqanii
Ifa nu baasuudhaaf heddus miidhamanii
Tattaafateen hafne bakkaanis gahanii
Bu’aa meeqaantam arra nuuf dhiisanii
Xurree isaan baasan irra kan deemanii;
Rabbummaan jannataan haa qananiisuunii!

Jaarraa Abbaa Gadaa leenca haati deesse
Goota gootarraa kan saba isaa boonse
Meeqatam dammeeysuun if jala hiriirsee
Qabsoo jalqabaa isumaat daaddisee
Diinatti lolee dura kan lolchiise
Adawwii sabasaa meeqa girgireeyse.

Goota sodaa hin qabne kan sabaaf if kanne
Cunqursaa diinaatiif isa gad hin janne,
Hanga lubbuun jiruu isa hin hifanne,
Silaa du’uu hin qabu goonni hin mo’amne
Garuu humaa miti du’a Rabbiin dhabnee.

Isaat du’e malee ni jira seenaan isaa
Waan inni nuuf dhaaman hin bahu sammuu keessaa
Yaa Rabbi yaa Allah hunda ni dandeessaa
Nuuf naqi yaa goytaa jannata kee keessaa
Haalaan jajjabeessi warraa fi maatiisaa
Nutis nuuf kanni mee waan nu sabbarsiisaa.
——————————————–
↧

AFRAN QALLOO

March 28, 2013, 3:06 am
$
0
0



AFRAN QALLOO 
Sabboontoota Oborraa,Baabbilee-Dagaa fi Alaa
Ramaddiin isaanii Afran Qalloo jalaa
Mee xiqqon dubbadhaa hundi keessan laalaa.

Aartii Oromoodhaaf tan bu’ura taate
Waggaa shantam dura gaafas tan hundooyte
Artistoota jabaa akkaan nuuf oomishte
Shabboo fi Birra; Qophes dabalatee
Abubakariif Shantam si keessaan dhalatee
Arra isaanumaan Oromoon dhaaddate.

Gootummaa isaanii garsiisuun ifatti
Miidhaa sabaatiif laalatuun sirritti
Diinatti duulan sodaadhaan maletti
Meeqaantam dammeeysuun hiriirsan qabsotti
Dhugaan Afran Qalloo madda hayyootaati.

Duree qabsoo ilmaan Oromootaa
Hundee fi burqaa gootootaa
Madda beeytootaa fi sabboontootaa
Kanaaf Oromoonni isiniin dhaaddata.

Murna beekaa guddaa kan Bakrii Saphaloo
Wirtuu dammaqinaa ilmaan Afran Qalloo

Seenaadhaan qulqulluu hin qaban hammeenya
Itti wareegaman qabsoo saba keenyaa
Isaaniin boonnee nuuf tahan fakkeenya.

Kanneen diinaan lolan didanii cunqursaa
Kan diinatti bane jalqaba dhukaasa
Elamoo Qilxuu kan boonse sabasaa
Jaarraa Abbaa Gadaas maddi isaan keessaa
Seenaatu dubbatee waa hin taatu dhooysaa
Dhugaan Afran Qalloo qabsoof gadaameessa.

Warreen du’aan galan addunyaa tanarraa
Kanneen addaan saaquun nutti agarsiisan karaa
Waan isaan gad dhaaban amma itti jirraa
Kan du’an raahmata, kan jirtan nuuf waaraa.

Kan gaarii dalage gaariidhaan faarfama
Kan hamtuu hoojjates hamtuu isaat himama
Kaayyoon Afran Qalloo jalqaba ganama
Tokkummaan dammeeysuun Oromoo hundumaa
Hiddaan buqqaasanii sirna gabrummaa
Harkatti galfachuudha qabsoon bilisummaa
Kanumaafin faarse,faarsuutu dirqama.

Isaan faarsuun kiyya gosa qooduu mitii
Dhuguman dubbadhee kan arge ifatti
Oromoon Afran Qalloo madda hayyootaati!!
…………………………………………………….
Najiib Zannuun
↧
↧

Dr.Sheik Mohammed-Rashaad Abdullee

May 25, 2013, 12:00 am
$
0
0


Silaa addunyaan mana keenyaa mitii
Manni dhugaa kan du'a boodaati
Duuti waa hin haftu hundumatti dhufti
Arra kunoo dhabne aalimticha muftii

Namni gaariin du'u hundaatu rifataa
Garuu badaan du'u mee eenyuut mil'ata
Sheek Muhammad-rashaad utubaa ummataa
Waan hedduu nuuf godhee jazaansaa jannata.

sheeka keenya guddaa Kan uumamaan hayyuu 
Waa’ee saba keenyaaf kan dhimmamu guyyuu 
Seenaa isaa himee fixuu hin dandayuu 
Xiqquman dubbadhaa namuu haa dhagayuu 

Kan inni dhalate,kudha sagal soddomii afuritti 
Abbaan isaa Kabiir Abdullee, ilma Mummayyaati 
Haati isaa Faxumaa, intala shurraati 
Bakki dhalootaa Oromiyaa, Carcar keessatti 
Laga Arbaati magaalaa muummittii 

Barnoota jalqabaa abbarraa baratee 
Daran cimsachuudhaaf hayyama gaafatee 
Beeytoota barbaada achi tarkaanfate 
Hayyoota jajjaboo heddurraas barate 
Sheik Bakrii Saphaloo isas dabalatee 
Beekkumsa jajjabaa achirraa horate. 

Barnoota biyyatti erga bakkaan gahee 
Daran cimsatuudhaaf biyya alaa bahee, 
Hayyama gaafate abbaa bira gahee 
Innis ni eebbise addaan bahuuf nahee
Gaafa san jalqaba biyyarraa kan bahe. 

Yaman tarkaanfatuun Su’udii dhaqee
 Lubnaaniif Masrittis garasumaan maqee 
Yunivarsiitii jalqabaa barachuuf qunnamee 
Al-Azhaar keessattis akkaan jaalatamee 
PHD isaa qorannoo afaaniin  UK badhaafame. 

 Gaafa afaan keenya dukkanatti qaban, 
Yeroo dubbatanii yakkatti laalaman, 
Biyya Somaalerraa raadiyoon dhawwaaqan.
Qubee Afaan oromoon kitaabas maxxansan 
Yoomuu hin dagannu waan isaan nuuf godhan. 
Rabbiin haa kafalu jazaasaa jannataan

Waggaa meeqa guutuu itti ifaajanii 
Afaan Oromootti qur’aana hiikanii 
Sagalee qulqulluun gurra nu buusani. 
Kana qofaa miti gumaachi isaanii 
Kitaaba adda addaas hedduu maxxansanii 
Himamee waan dhumu galanni isaanii
Barayyuu yaadanna waan isaan dhiisanii
Haa qananiisu Gooytaan  jannataanii

Sheek Muhaammad Rashaad kabiir Abdullaahii 
Akkaani jaalanna dhugaan onnerraahii 
Jannata kee naqi yaa Rabbi yaa ilaahii!
Jannata kee naqi yaa Rabbi yaa ilaahii!

..........................................................................
                                     Najiib Zannuun

↧

Walaloo Gootootaa

July 6, 2013, 10:16 pm
$
0
0

Gaafa manaa bahu jalqabuma duraa
Haadhaa fi abbaa obboleeyyan mara
Ollaa fi ganda ahliidhaa fi fira
Osoo hin jaalatin sosssobachaa garaa
Dirqamuma ta’eef ka’ee bu’e karaa.
 
Amna jalqabuuf galaa sinqeeffatee
Manguddoof jaarsooliin eebba eebbifatee
Ijoollee biyyaa fi-qabuun hammatee
“Abshiir jajjabaadhaan” dhaamsa dabarsatee
Osoo ijji boochuu imimmaan haqatee
Takka tarkaanfatuun if duuba mil’atee
Harka hafarsuun nagaya dhaammate.
 
Ifumaan dubbachuun if keessat-guungumee
Kaayyoo manaa baheef ifiin ifitti himee
Galmaan akka gahu fuuldurat-tilmaamee
Firii argamsiisuuf amna dheeraa deeme.
 
Akka bakkaan gahu abdiin jala muree
Laggeenii fi gaarreen tulluudhaa fi raaree
Hunda qaxxaamuruun hallayyaa fi qarree
Qorraa-aduun janne ganamaa fi waaree
Dukkana cillimiin obsuun dhagaaf qoree
Bineeyyii hahhamoo miliqee irraa goree
Rakkoo beelaaf dheebuu ciniinnachaa sabree
Irra hin kaayyanne yoo lubbulleen dabre;
Kaayyoo kaayyeeffateet arguu saba furee.
 
Bu’aa ba’ii meeqaan oliif gad meeratee
Mukkeen adda addaa kan arge sooratee
Yoo dhabellee dhiisee obsuun ciniinnatee
Bineensa bosonaa hiriyaa godhatee
Qorra hamadayaan baala haguuggatee
Abdii osoo hin kutin daranuu onnatee
Qananii jireenyaa achuma godhate.
 
Qabeenya horatee jiraachuu hin dadhabne,
Bultii ijaarratee ilmaan horuu hin yaanne,
Sodaa diinaatiif mataa gad hin qabne,
Rakkoo itti galteef harka hin kannine,
Bu’aa ifii laalee lammii isaa hin ganne,
Roorroo adawwiitiif sabarraa hin baqanne
Lubbuu isaa takkittii isaaniif if kanne.
 
Inni suni goota goota Oromootii
Kan saba dammeeysee qabsaawe dhugatti
Kan lubbuu isaa dhabe daandii haqaarratti
Wareegamni isaanii wareega seenaatii;
Kanumaaf yaadanna baraa fi baratti.
 
 
Sirna gita bittaa fonqolchuuf muratee
Bilisummaa arguuf hawwiidhaan tashatee
Galii osoo hin argin kan lubbuunsaa baate
Dhugaaf manaa bahuun dhugarratti kutee
Arra Oromoonnis isaanumaan boontee
Kanumaaf bara-baraan wal gahuun yaadatte.
 
Daandii haqaa saaquun nutti garsiisanii
Addaan hin baanuun gurmuun tokkoomanii
Waliin wal qabachuun walumaan dhumanii
Dhaloota  ammaatiif fakkeenya tahani.
 
Tasa hin hifanne hin sodaanne diina
Tirachaati ture qabsoo teenya tanaa
Gootoota qaqqaalii kanneen nuuf gaachanaa
Wabii bilisummaati isaanumaan boonnaa
Dagatamuun-tahan barayyuu yaadanna.
Dagatamuun-tahan barayyuu yaadanna.
````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````
Najiib Zannuun
 (Marsimoonaa)
↧

MIRRIIYSUU

July 6, 2013, 10:17 pm
$
0
0

NAMNI BARREESSE:-

DR/MOHAMMED RASHAAD ABDULLEE 

Akkaan yoo mirriysan malee
yookkaan geyraran malee 
afaan guddaa dhabanii 
walle'ee weedduu malee
yookkaan taphatan melee 
afaan bal'aan horanii 
****************************
xilaatan lolan malee 
yoo-ffirraa khaasan malee
Jiruu gaariin halanii
mataa ol qabattu malee
waan keetii loltu malee
du'aadha siin je'anii
***************************
Addunyaa horan malee
yoo waa baratan malee
mi'aa jiru'uun arganii
*************************
ayli'iin deeman malee
namoo qabaatan malee
cinqii jalaan bayanii 
**************************
yoo walii nayan malee
walii laalatan malee 
namoo waliin tayanii 
*****************************
hiriyaa jabeessan malee
jaalalloo furan malee
tumsa waan argatanii
cinqiin yoo dhufte malee
 yoo kha'ee si fur malee
jaala ifiin baranii
**************************
dhuga'aan deeman malee
Yoo garaa tolan malee
dharaan waliin galanii
***************************
waliin yoo galan malee
waliin yoo yaa'an, malee
Haala waliin baranii
**************************
Saba fii guddisan malee
biyya fii jaalatan,malee
dhiira waan je'amanii
**************************
bakkayyuu ka'an malee
waliin hojjatan malee
baraa alaan galanii
**************************
jayna yoo dursan malee
luyna beysisan malee
waan deemaniif dhabanii 
*****************************
qarri yoo dubate malee
gowwaan yoo use malee
heera jalaan bayanii
***************************
obsa yoo qabaatan malee
waan ifii kennan malee
namaan deemu'uun tolanii
********************************
qalbii yoo tolan malee
waaqa yoo sodaatan malee
kharaa   gaariin  galanii
*****************************
yoo dubbii baran malee
heera eeggatan malee
nama jalaan bayanii
**************************
afaan yoo tolan malee
harka bal'atan malee
bakka dhiiran gayanii
***************************
guddaa yoo khabajan malee 
xiqqa'aa nayan malee
haala gaarii dhabanii
****************************
humna yoo qabaatan malee
sanuu yoo dalagan malee
miidhaa jalaan bayanii
*****************************
waan namaa tolu malee
kan sa'aa tolu malee
waan  biraan dalaganii 
*****************************
jallataa mukaatif malee
qottoo yootti khaayan malee
muka muru'uun tolanii
*******************************
suuta yoo deeman malee
yoo firraa eegan malee
bar akkaan diramanii
*****************************
yoo waliif tumsan malee
waliif yoo du'an malee
hamtuu jalaan bayanii 
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
↧
Search

OROMTICHA MOOTII SIRBAA

July 6, 2013, 10:23 pm
$
0
0




Sabboonaa Oromoo 
Alii Mahammad Muussaa
Kabajamaa namaa 
abbaa hujii boonsaa
Mee tamuma himeetin 
yaabo mee tam dhiisaa?
Barreeffamteen-dhumtu 
seenaa fi faaruunsaa
Xiqqon irraa himaa 
yaa dhiiroo dubbisaa.

"Namuu afaan isaan 
wallisutti jiraa
Sa duuba ani hoo 
namaa gadin jiraa?
Kiyya maal taheetin 
guddisa kan jaraa
koo malee hin wallisu 
du'eetuman dabraa"
Jechuun lafaa ka'e 
jalqabuma duraa.

"A.B jannee kaanaa
kanumaan jalqabnaa
Afaanuma keenyan
katabnee dubbifnaa"
Jecha gaafasii san 
akkamitti daganna.

Gaafattii duraanii 
gaafa jalqabaasan
Gaafa afaan keenyaan 
dubbachuu nu dhoorkan
Yeroo dubbataniis 
yakkatti laalaman
Garuu Alii Birraan 
gaafa san onnatan
Afaan Oromootiin 
walleedhaan dhawwaaqan.
Sodaa takka malee 
sabasaaf if kannan. 

Dukkana liqixii 
birraan nuuf ibsitee
Haguuggii afaanii 
alagaan uffifte
"Raadiyoona cabsa" 
jechuun kan moggaafte
Cimina kankeetiin 
ifatti garsiifte
Jara nu tuffate 
afaan qabachiifte.
Kan sodaatee tures 
onnee itti goote.

Inni durumarraa 
tokkummaadhaaf fiigaa
"Waa malli nu dhibee 
janne bitaa mirgaa
Karaa sirrii dhiifnee 
maaliif deemna moggaa"
Kan gaafas nuuf dhaame 
arrallee nuuf ragaa.

Hacuuccaa diinaatiin 
gaafa dhabne mirga
Yeroo Ahmad Taqii 
dhangalaasan dhiiga,
"Yaa Hundee bareedaa 
yaa fiinxee miidhagaa
Azalaa jannataa 
meeyra bishaan lagaa"
Sirba keessatti ibse 
gochaaf roorroo alagaa
Ammallee jiraadhu 
dhalachuun kee bagaa!

Walleen walaleeyseet 
dhaamsas dabarsataa
"Barnootaa barnootaa 
ammas barnootaa...
Kana tahuu qaba 
kaayyoon Oromootaa"
Akkas jechuudhaani 
sabasaa gorfataa
Ali Birraa keenya 
wahi nutti goomtaa!

Shantammeessoo kee 
kan itti eegalte
Namuu bakka jiruu 
wal afeerratee
Iddoo jiran hundaa 
biyyas dabalatee
Kabajaa kan keetiif 
bakkatti mul'atee
Lafarratti hin hafne 
hundaan dabaalamtee
An akka kiyyatti 
kunuu si-xiqqaate.

Oromticha mootii sirbaa 
siitu faaruu qabaa
Maqaa keetiin boonnee 
siit nuuf tahe abbaa
Gahee kan kee baatee 
oomishte jajjabaa
Sagalee taanteetiif
diina meeqaat gaabbaa
Tokko siin hin gitu
gaabbeetuma dhabaa.

Gochaan kee nu boonsee
tanaaf si faarfannaa
Nuti sabni kan kee
maqaa keen dhaaddannaa
Daawwitii nuuf taatee
hedduu si jaalannaa
Umrii dheertuu
Waaqa siif kadhanna.
Umrii dheertuu
Rabbi siif kadhanna.

Dr. Ali Birraa
ilma Mahammad Muussaa
Umriin tee haa taatu
umrii Harraageessaa!
Ammaallee jiraadhu
lammii gammachiiftee
Adawwiin tee shishim
cilee bishaan buute!
Adawwiin tee shishim 
cilee bishaan buute!

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Najiib Zannuun/Marsimoonaa
↧
↧

(OPride)

July 6, 2013, 10:28 pm
$
0
0

(OPride) – The Twin Cities, home to the “largest gathering of Oromo outside of Africa,” according to a report in the Twin Cities Daily Planet, hosted a plethora of summer events this week.
The 2013 North American Oromo Festival officially kicked off with a proclamation by Twin Cities’ mayors, Chris Coleman and R.T. Rybak, who established June 29 to July 6, 2013 as “Oromo Week.” Oromos from far and near are gathered in Minnesota, Little Oromia as they call it, for a soccer tournament, musical performances, Miss Oromo Beauty Pageant, and conferences.
↧

Arraa Gurbaa…!

March 8, 2014, 11:40 am
$
0
0
Yaa bada fattee…, bada fatittii!
Attaam allaatiin si liqimsiti?
Hudhi ciriqii, ija haababaastuu
Karaa taa’aashe afuura haa hayaastu!
Kottee ol kaastee haa wixxifattu
Fedhe haa qufa’tuu, haahaxxiffattuu
Kunoo si’asi kan baraaramtu!
Kan huuruun bodee, kan miilli hanxaxii
Attam abbaashee buttee si fixxi?
Maaf gabaabsiti jireenya kan kee?
Ciriqi hudhi, micciiri kokkee!
Micciiri hudhi, afuura kuti, ammaa arganaa
Qabdee gadhiisanaan, badde yaa fattee, badde barana!
Yookaan kunoo amma, yookaan yoomiyyuu
Kan duutee baddu, yookan lubbuunkee fayyu!
Akka warra kaanii hadhaa hinkuufanne
Gaafa si uume siin si badhaasne
Uttuu ’kka kaani hadhaa qabaattee
Allaattiif  bofti eessa si nyaattee?
Fattee garraami, qulqulluu Waaqaa
Boftiif allaattiin butee siin dhaqa.
Qomoon kee kaanoo qaamasaa hundaatu hadhaa darbataa
Eessaa allaattiin butee isaan kaataa!
Garaa jabaatee eessa itti bu’a
 Afaan kaawwannaan gororee du’a!
Egaa…meesha ati qabdu irree harkakee
Liqimsituusaa ciriqi hudhi, micciiri kokkee
Micciiri hudhi, afuura kuti, ammaa arganaa
Qabdee gadhiisanaan, badde yaa fattee, badde barana!
Yookaan kunoo amma, yookaan yoomiyyuu
Kan duutee baddu, yookan lubbuunkee fayyu!
Hudhi ciriqii, ija haababaastu
Karaa taa’aashe afuura haa hayaastu!
Yaa bada fattee…, bada fatittii!
Attaam allaatiin si liqimsiti?
                                                            Zelealem Aberra Tesfa
                                                  08.08. 2013
                                                  Helsinki / Finland
↧

Qophiilee OMN Bitootessa 8, 2014

March 8, 2014, 8:37 pm
↧

» JAJJABOO SABAA ---- Gadaa.com Oduu – News

March 8, 2014, 8:51 pm
↧
↧

MARAAMMARTOO SIYAASAA IRRAA OF TIKISAA!

March 8, 2014, 9:50 pm
$
0
0
Posted: Bitootessa/March 9, 2014 · Gadaa.com
SEENAA Y.G(2005)      kutaa 3ffaa
Maraammartoon siyaasaa akaakuu heeddu qabaachuu , fakkeenya Biyyoota gara garaa kaasee kutaa 2ffaa keessatti ibseera. Maraammartoon siyaasaa ofii keenyaan of irratti umnuus akka jiru hubachuun dansaadha. Oromoof maal gumaachuu ? jennee akka dhuunfaattu waan tattaaffannu keessatti, hedduu of eeggachuun barbaachisaadha. Kana malees, Ummata keenyaaf sochii taasifnu keessatti, miirri wal dorgommii bu’aa gaarii Ummata ofiif argamsiisuu yoo jiraate illee, inni kaanis akkuma koo kana waan gaarii haa galmeesisuu jedhanii yaada walii laachutti ce’uun, akeeka walii galaaf karaa akka saaqullee qalbifachuun baroodha. ammas kana irratti of eeggachuun barbaachisaadha. sadarkaa dammaqiinsa Ummata keenyaa yennaa ilaallu, qabsoo kanaaf gumaachii taasifamu sadarkaa dhuunfaa irraa eegaluu akka qabu , waan hojjachuu qabnullee gara tumsaatti tarkaanfatu akka qabullee hubannoon jiru dansaadha. Qabsoon bifa kamiinu gaggeessinu , tapha kubbaa miilaa chaampiyoonsi liigii fakkaachu yk dorgommii kuffisanii dabruu keessaa baasuun murteessaa ta’uu, waan hubatamu feesisuudha.
Dhalli Oromoo kamiyyuu waan Ummata isaaf hojjatu tokko irratti, obboleessa isaa gama biraan socha’aa jiru irratti qabxii lakkosifatu tokkollee akka hin jirre beekuun dansaadha. Kana irra ce’ame bakki itti tarkaanfatu qabu, sochiin jiru akka wal hin gufachiisneef , yaada qaban walitti fidanii mri’achuudha. Yoo ta’uu baate garuu, warri Maraammartoo siyaasaa nu qopheessan qaawwaa argatanii nu seenanii , adeemsa isaanitti nu makachuu danda’u. sochii akkasiin qabsoon Oromoo hedduu miidhameera. Namoonnis gawwafamaniiru. Badii akkasitti akka seenaniif gargaarsi gama hundaa godhameeraaf. Kufaatii keessaa akka hin baaneef garuu gargaarsa dhorkamaniiru. Maaliif jennaan maraammartoo siyaasaan akka kufanii hafaniif irratti hojjatamaa waan tureef.
Sochiin qabsoo Ummata tokko keessatti bifa kamiinu gaggeeffamu, takkaa ho’ee , takkaa kan qabanaa’uu yoo ta’e, bu’aan keenya kan yeroo gabaabaa taatee, bu’aan diinaa kan yeroo dheeraa ta’uu danda’a. inumaa kun diinaaf hamilee kenna. Gara jabinni isaa jabaachaa deema. Shirri isaas akkasuma. Maaliif jennaan, waan isa sodaachiisu hin jiru. yeroo gabaabduuf dheekkamanii dhiisuu nuun jedhan. Kun ammo miidhaa qaba. miidhaa gama lamaa. Tokko waan diinni nu irraan ga’u babal’acha adeema. Inni xiqqoollee tattaafatu hamilee caba. Kanaaf waan hojjannu hundumaaf , muuxannoo addunyaa fudhachuun barbaachisaadha. dheekkamsaa fi diddaan keenya aarii jiru fi jireenyaa keessatti nu mudatu irraa adda ta’uu qaba. sadrkaa kana keessaa ba’ee kan bu’aa buqqaasaa fidutti ceesisuutu nu irraa eegama.
Sochiin akkasii amma qindaa’utti ammoo, harka marannee haa teenyu miti. Waan amma Addunyaa irratti mirga keenyaaf qabsaa’aa jirru irraa achi butuu qabna. Waan diina duraas ta’ee ammaa irratti gaggeessinu, qalbii addunyaa kan harkisutti ceesisuu qabna. Addunyaa irraa Ummati mirga isaa gaafatu al takkaatti hanga nama kumaatti ga’uutu wareegamaa jira. Wareegama kanaan ammoo, diina isaanii kumoota 10n galaafataa jiran. Walii gala addunyaa irratti, oduun jiru kana fakkaata. Mee addunyaa sochii kanaaf gurra hin laanne keenyaaf ni laatti jennee yaannaa ? kan isaanii hin bilchaanne jedhanii irra taran. Kanaafan minilikiniis ta’u isa kaan irratti wanni gaggeessinu waan hundeetii buqqisu ykn dafee hin dhaabbannee ta’uu qabaa jedhuf. Bilisummaa fi walbummaa galii keenya ta’e addunyaan akka nu dhaggeeffattu yaannaan, sochiitti jiraachuu keenyaaf illee waan addunyaan gurra itti laattu hojjachuun murteessaadha. Kun haaluma addunyaatu nu dirqisisee itti nu seensisa. Addunyaa dhiisaatii diina keenya rifaasisuuf kan raawwachuu qabnu kanadha.
Kana hundaa raawwachuuf , waan akka tasaa nu mudatee mormiif nu kaasisu jiraatullee , waan keessa dabrre keessaa wanni barannu garuu, diinni keenya akkaataa deemsa keenyaan kan nu irraa dhaabbatu miti. Kana jechuun kiyya sochiileen Biyya keessaa Ummata Oromoon gaggeeffamu gatii hin qabu jechuu kiyyaa miti. Sochiin keenya ykn mormiin keenya sagantaa fi qophii keenyaan kan gaggeeffamu malee, MARAAMMARTOO SIYAASAA irratti yoo nu jalaa maxxane, hegaree keenyaaf akka hin tollee hubachiisuufi.
Miniiliik dhabameera. Miniiliik qaamaan hin jiru. miniiliik ekaraan isaa akka hin faarfatamne barbaanna taanaan, nu mitii, warri miniilikiin faarfatan iyyuu miniilikiin waan isaan yaadachiisu of keessaa fi dachee keenya keessaa dhabamsiisuun murteessaa ta’a. Dhalli Oromoo ol aantummaa qooqa isaaniif mo’ame tokko , miniilikiin balaalefachuun haqummaa qaba jedhee hin fudhu. Maqaa Gizaachoo fi Daanyaachoo miniiliik qooqa keenya balleessuuf nu keessa kaa’ee baadhatee, minilikiin mormuun isaa jabina natti hin fakkaatu.miniiliik qooqa keenya addunyaa kana irraa dhabamsiisuuf tokko jedhee wixinee har’allee hin dhaamne qabsiisee dabru karaa adda addaa babal’isaa, har’a harka yoo facaase, bu’aan inni argatu balaalefachuu irra hin dabru. Oromiyaa keessatti , dhaloota keenya irratti dhiibbaa gochuu fi ol aantummaa qooqa tokko mirkaneessuuf , bifa sirbaan, diraamaan kkf shirri meeqa hojjatamuu ofitti fudhannee nama lubbuun hin jirre abaaruun bu’an isaa karaa kamiin fudhatama qabaata ? akkan gubbaatti jedhe, seexanni kun lubbuun hin jiru. kan inni facaasee deeme garuu nu miidhaa jira. Tokkon tokko , mana keenyaa keessatti adda nu baasaa jira. Maarree kan balleessuu ykn mormuu qabnu isa kanadha. Sochii baddallee itti jiruuf taasifame, osoo Oromiyaa keessatti qooqaa fi aadaa keenya irratti dhiibbaa taasifamu irrattis itti fufee , bu’aa lama galmeesifna turre.
Mormiin kun hundee sheexana kanaa dhabamsiisuu irraa eegaluu qaba. Amaara humnaanu nu bulche dhiisaatii, warri guraagee illee gaaffii akka kaasan taasifamaa hin jiru ? wayyaaneen shira Qooqa Oromoon Barachuu fi hojjachuu dhaabuuf gaggeessitu, karaa saboota biroo akka gaaffitti kaasisuun itti fayyadamuun hin hafu. Miniliikis dura Oromoo Oromoon cabsee ka’ee, warra baalaabbaataa dachee isaa fidee nurra galagalche. Wayyaaneenis kanumatti jirti. Kun hundi dhaabbachuu kan danda’u, sochiin keenya waan keessa deebii hin qabnetti yoo ce’eedha. Humna murataa ijaaranii tarkaafii Gootummaa keenyaa fi obsi keenya dhumachuu kan diinaaf akeekutti ce’uun fardiidha.
Qeerroon Oromoo diina irratti tarkaanfiin fudhataa jiran diina hangam yaaaddeessaa jira ? kana irra yoo jabaanne maal hojjachuu dandeenya ?qaawwaa dhaloota gidduu jiru duuchinee, dhalooti jiru mana barumsaa keessa wayita jiru qofaa odoo hin taanee, hojii irratti wayita bobba’uus gurmuu isaa jabeessee itti fufu akka qabutti irratti hojjannee, Hojjattoonnis , daldalaanis, dhalli Oromoo kana keessatti akka hirmaatutti hojjannee , nu ga’aa jechuu qabna. Shira diinaa kana cicciruu qabna. Siidaa eenyullee haa ta’u , kubbaaniyyaa eenyullee haa ta’u, waan dachee fi Ummata Oromoof hin tolle yoo raawwate, battalumatti dhaabii jechuu barbaachisa.
Akka walii galaatti, sochii keenya humnatti geeddaruu qabna. Keessattu dhalooti har’aa waan itti jiru kana daran jabeessee gurra abbootii irrees ta’ee addunyaa akka harkisu taasisuu qaba. waan eegalle tokko akka hin dhaabbaneef sagantaa sochii wal irraa hin cinnee baafachuu fi qopheeffachuu barbaachisa. Shirri nu irratti hojjatamu lakkoofsa hin qabu. Shira kana dura dhaabbachuuf, yeroo qaban hundatti dhimma ba’anii hojjachuu barbaachisa.warri Biyya alaa keessa jiraatanis carraa argataniin , warra sirnicha waliin jiranis ta’ee , diinoota seenaa waliin dhaabbatee jiru guyyuu itti himu qaban.  Kan dhumaa jiran obbolaa keessanii,, kun deemee deemee dhaloota dhabuuf deemna . jarri beekaas ta’uu odoo hin beeknee garamitti nu oofaa akka jiran hubachiisuu barbaachisa. Kun har’a ta’uu baatu boriif waan nu fayyadu qaba.
Maraammartoo siyaasaa keessaa baanee, gumaa nu irra tuulamee jiru hanqifachutti haa ceenu. Gumaan Yohaannis, Tewudiroos, miniliik, H/Sillaasee, Dargii fi wayyaanee nu irra jira. odoo nuuti gumaa hin baafatiin isaanu wal baafataa jiru. garuu Gumaa  dhalootaaf dabarsinu yk dubbannu hojjachuun murteessaadha. Gumaa miniiliik ba’uuf, siidaa isaa kaasee hanga ilaalcha isaa nu keessa jirutti buqqisuu qabna . kana ammoo sadarkaa dhuunfaa kaafnee irratti hojjachuu dandeenya. Mana keenya keessaa eegallee dirree keenya irra waan ifatti arginu irratti haa dullu. Siiidaan H/Sillaasee, yohaannis, Dargii fi Mallasaa dachee keenya irra tuulamanii jiran. Gochaa fi shirri isaanis akksuma guutee danbali’ee jira. Kanatti duuluutu furmaata maayyii argamsiisa. Bara baraan balaaleffachuu fi aaruu irra waanuma Ummata gammachiisu fi buqqaasaa ta’ee hojjachuu irra boqonnaa namaaf kenna.
Kana irratti wanni qalbifachuu qabnu, wayyaanoonni fi Abbootiin qabeenyaa maqaa investimantiin waan miniiliki nu keessa kaa’ee ture dabalaa jiraachuudha. Qabsoon keenya maqaa umama keenyaa deeffachuu hammata. Har’a garuu , HABASHAA SIMINTOO, HABASHAA KONISTIRAAKISHIN, HABSHAA BAANKI, ABSINIYAA BAANK, kkf jedhanii nu irratti ijaaran boriif wareegama akka nu gaafatu hubadhaa .kana ammumaa qoqqobbii Baddalleen wal fakkaatu fudhachuuf yaaduun misha. dizaayinii manneen jireenyaa, warshaalee, siidaa adda addaa, gamoon adda addaa fi kubbaaniyoonni Oromiyaa keessaa, irra jireessi AKSUMIIN faarfatu. Meeqan keenyatu kana qalbeeffate ?  waan hojjannu irratti bal’inaan itti haa yaannu jedha. Damee isaa ciruun bu’aa yeroo qofaa ta’a. waan itti fufaa jiru kana dhaabuuf, furmaata buqqaasaa ykn waan akkasitti akka hin deebineef, waan isaan dhaabu hojjachuun  murteessaadha. Kana hundaa wayitan kaasu, gama kamiinuu haa ta’uu waan hojjatame hin jiru jechaa hin jiru. amma baayyina keenyaa haa geenyuudha. Yaada kiyya xumureera. Mudanno tokko eereen adda baana.
Dogoggora Nama qomoo keenyaa ala ta’e tokkottan hedduu aaree, akka malee itti aaruu kiyyan ibseef. Kolfa taajjabbii natti kolfee, , keessa isaatti waan nu taajjabe natti dubbate. “Isin aarii beektuyi ? Aariin keessan isa akkamiitii? dhuguma ni aartuu ? ani waan aartan natti hin fakkaatu . KAN AARE FAKKAATTU MALEE , keessa keessanii ni aartuu ? dachee qabbanaa keessatti umamtanii aariin, akkamiin miira keessan xuxuqa ? aaruu fi qabbanaa’uun keessan tokkuma. Namni aarii isa dhugaa aare, waggaa amma kana obsaa ? nuuti dachee gogaa keessatti guddannee, dafnee aarii isa dhugaa aarra. Aariin kun ammo tarkaanfii humna qabutti nu ceesise. Obsa kan jedhamu dhabnee turre. Bilisummaa booda obsa haaraa horanne. Kanaaf kan aaree gubatee argeen, sittin aare jettaa ? aarii keetiin fuulli kee gubateeraa ? dhukkubsatteettaa ? Odoo dhukkuffatee akkas sitti tolaa ? asi jirtaa ? Gabrummaan nama quqquuqa malee namatti hin tolu. Odoo aarii isa dhugaa aartee, Ummati miliyoona sadii , miiliyoona 35 gabroomsutti gubattee dhumatta.kanaaf aarii isa dhugaa baradhu , Bilisummaa dhabuuketti odoo hin kolfiin ooltee bultee beekataa ? anoo yeroo hundaa gammaduma keessanin argee , har’a maqaa aarii eessaa fidde ?? kkkkk“” naa jedhe. Namni kun, Oromiyaa keessatti dhalatee guddachuu isaa irraa, miidhaa nu irra ga’u isa dhukkubsa. Dhuguma , gaafa waan jedhe kana dubbatu fuulli isaa hundi hidda dhiigaa qofaa ta’ee ture. qaamni isaas akka dhidhiita’uu tokko ta’e ture. kan koo har’allee akkas ta’eeraa jarana.? GALATOOMAA , HORAA BULAA !!!!!!!!!!!!!!
↧

Baxter daadhiin jala haa yaatu

March 9, 2014, 11:23 pm
$
0
0
 Created on Monday, 10 March 2014 03:17 www.opride.com

Gammadii Badhaasoo irraa
 
Torbaan darbe du'a Dr. P.T.W. Baxter ykn Abbaa Aadam (akka ummanni Kofaleewaamutti) marsaa Gadaa.com gubattiyoo dubbisuu odoma arguu dhugaa ta'uu isaa mame.
Haga diqqoo yaadaan silim jedhee yoosuu haadha manaa isaa Pat bira bilbile. “Jimaata darbe guyyaa Guraandhala 28, 2014 addunyaa kana irraa darbee” nan jettee. Akkuma ta waaqa irraa dhufte lafti hin dadhabdu jedhamutti, gadda guddaa natti dhagayame ibsee isiif maatii isii hunda akka waaqni obsa kennuuf eebbise.
Alagaa jaalatama fira Oromoo kana akkamitti akka baradheefi dubbii garaa nama nyaatu ka inni natti hime ummata kiyyaan gaya jedhee yaada kana dabarsuuf abbale.
Wodhakkeessa bara torbaattammanii hujiif aanaa Kofalee deeme. Hujiin sun gara guddaa qotee bulaa wojjiin waan tureef baa'innan ummata baadiyaatiin wolnaqunnamsiisa. Akka hiree ta'ee manni akka waajjiraa itti fayyadamnu bara 1968/69tti Baxter itti fayyadama mana ture. Ummannis waa’ee isaa yoo haasayu jaalala irraa qaban irraa waan muldhataa tureef anillee waa’ee isaa beekuuf fedhii godhadhe. Ummanni naannoo kana waa’ee Baxter yoo haasayu,“Beeinni Faranjii. Garuu akkuma nama keennaati. Numa wojjiin nyaate dhuga. Bifattii san malee,  afaanuma keenna dubbata. Seera keenna sirritti gaafatee barreeffataa,’’ jedhan. Ummanni Kofalee ilaalcha jaalalaa isaaf qabu irraa ka’ee ilma isaa Aadam itti moggaase. Isas abbaa Aadam jedhanii waaman.
Akka naa himanittii waa'ee Aadaa ka inni qoratukeessi isaa bal'dhaa. Fuudhaa heeruma, Ateetee, Amantii, Seera Gadaa, Waata...wontumaan inni keessa hin bayiin hin jiru. Anillee nama ummata biratti akkanatti jaalatame kana barachuu fi barreeffamoota inni aadaa keenna irratti barreesse kana argadhee dubbisuuf fedhii godhadhe. Nama baargamaa dhiisii namnummaan biyya teennaatuu magaalaa yoo gale achii deeb’ee ummata baadiyyaa waliin qunnamtii bareedduu godhatuunuu waan hin jirreef ta Abbaan Aadam tun maalala natti taate. Daddafoo Godaanaa nama jedhamu ka Abbaa Aadam hiikkaa afaaniitiin gargaaraa ture irraa teessoo fudhee barreessuufi jalqabe.
Deebii isa irratti “dura atuu eenuu?” naan jedhe. Mootummaan Dargii bara sani akka biyya hin seenne waan dhorgaa tureef, waa lamaaf wolbarumsa kiyyaa kana irraa uf qusachoo filatee. Ka duraa mootummaan ija shakkiitin waan isa ilaaluuf anuu bulchiinsa mootumma keessaa harka qabadhinna ka jedhu yoo ta’u ka lammaffaa anafuu sodaate natti fakkaate. Yeroo sadi erga barreesseefii booda haga tokko yaada kiyya amanuu jalqabe. “Obbolessa kiyyaa, anuu akka nama yakkamaatitti fudhatamee, maqaa kiyyaan akka rakkoon sirra hin genne, odoo qunnamtii kee dhaabdee sii woyyinnaa?” jedhee naa deebise.
Maayii irratti hiriyyaan kiyya tokko barumsaaf London waan jiruuf isaaf haala kana barreesseefi. Akkasumatti hiriyyichi kiyyas Abbaa Aadam qunname. Saniin booda barreeffama isaa tokko yeroo duraatiif naa ergee. Bareeffamni kuni waa’ee kurree bitachuu ture (barter trade, petty transaction and small transformation in an Arsi market). Achiin boodaa hiriyyaa xalayaa taanee yeroo yeroon barreeffama adda addaa naaf ergaa ture.
Barreeffamni kun ilaalcha kiyya jijjiiree aadaa keessaa baye kana akka jaaladhu na godhe. Hiree argadheen waa’ee aadaa irratti xiyyeeffannoo godhe barachuu jalqabe. Waan hin beenne worra kiyyas ta’e maanguddoota biroo gaafachuu jalqabe. Osoma akkasitti wal qunnamnu walgeettii qorannoo Toophiyaatiif Finfinnee akka dhufuuf yaada qabu naaf barreesse. Anillee nama seena qabeessa kana ijaan arguuf hiree akka argadhe bikkee gammachuun guyyaa laakkayuu jalqabe.
Achiin booda odoma qalbiin bilbila isaa eegu gaafa tokko Asallaa Ras Hotel balbala irratti barruu walgeettii qorannoo Toophiyaa akeektu takka arge. Ani Finfinnee deeme isa arguuf yaada ture. Asittu argadhee jedhee, hiriyyaa kiyya tokko qabadhee gara sa'aa galgalaa itti qajellee. Yoo nu achi geennu keessummoonnillee baadiyyaa ilaalaa oolanii yoo galan balbalumaratti walitti dhufne. Isaan keessaa namuma afotti nutti dhufe nagaya gaafannee achii akka Dr.Baxter dhufeef hin dhufin gaafanne. Namni gaafanne sun gara hoogganaa gareetti gara Dr. Tadese Tamiratitti nu dabarse. Innillee akkuma maqaa Baxter dhofneen gaafii nutti roobse. Maaf barbaaddan? Eessatti beektan? Kanaan dura qaamaan wol argitanii beektuu? Anis fayyalummaa tiyya dhugaa itti hime. “Baxter hin dhufne. Amma achis biyya kana hin seenu. Gara hujii keesanii deemaa,” nun jedhe. Hin dhufneenuu hin gayuu maal ka qorannoo akka poolisii nu qoratu jedhaa maalalaa yoo uf irra garagallu hiriyyaa kiyya kana ka beeku keessummoota keessaa dhalotaan nama gara kibbaa ka ta'e nu waamee itti dachaane.
“Namoonni kun kessummota kiyyaanu wojjiin turuu dandaa'u,” jedhee keessumoota kaawanitti makamne. Namni AlessandroTriulzi jedhamu Oromo dubbisuuf fedhii waan qabuuf wal barannee waliin haasofne. Innis waa’ee Baxter gaafannaan, “Baxter visa waan dhorgatameef dhufu hin dandenne” nuun jedhe. Akka yakka kana Dr. Tamirat illee harka keessa qabus nuuf ibse. Torbaan itti aanu Abbaan Aadamillee xalayaa naa ergerratti kanuma naaf mirkaaneesse. Ka nama gaddiisiisu keessa qophii san irratti namni waa’ee ummata Oromo irratti qopheesse Triulzi qofa ture.
Humna kiyyaafuu garuu biyya alaa kana dhaquu waan hindandenneef qaamaan akka isa hin argine sarbii tiyya rare. Hireen tun bakka nama fidduu silaa hin beekani, haga turullee turu odoma itti hin yaadin biyyaa alaa kana bara 2000 baye. Akkuma ala bayeen “Abbaa Aadamiin ima argamii?” jedhee uf gaafadhe. Hawwiin tiyya naa guuttamtee Fulbaana 2003 keessa torbaan tokkoof woliin ture.
Innis malkatumaan, anis suuraa kitaaba isaa ka ‘A River of Blessings’ jedhu irraa kopii waan qabuuf walitti yoo dhufnu wal beekuun nu hin rakkifne. Wal qabannee gara mana isaa yoo deemnu haguma mana seennee waa natti mudhisuuf muddamsuu irratti argaa ture.
“Being first is good...wonti duraa mishaa,” naan jedhaa mana seenne. Kitaabnii ENCYCLOPAEDIA ETHIOPICA Volume 1 A-C jedhu torbaanuma san bayee koppiin tokko ergameef waan tureef isa keessatti ammo jechi Abbaa fi Aadaa jedhu ka Baxter gumaache fuula duraa jalqabumaratti waan bayeef kanuma gammachuun natti muldhise. Keessattuu kitaaba sadarkaa addunyaatitti baye kana keessatti jalqabni isaa waan Oromootiin ta’uu isaattu heddu gammachiise.
Guyyaa lamuu mana isaa yoo natti mudhisu, “mannii kee bosona kitaabatiif woraaqaati” jedhee itti qoose. Garuu dhugama. Mana hirribaa ka isaa hin seenneefuu hin argine. Golli kuuwwan martuu kitabaan guuttameera. Mana hirribaa ka keessummaa, bakka dhiyana itti bilcheeffatan, mana dubbisaa martuu kitaabaaf barruu adda addaattu keessa ciisa. Gara guddaa waa'eema Oromoo irratti ka hojjatamee. Nuu laali jedhanii ka barressitoonni keennaa itti ergatan, ka biyyaa erganiif, ka ala kanaa erganiif hundaa bakka itti godheera. Kaasettiin dur yeroo Oromiyaa dhaqe (1968/69) worabbates natti agarsiise. Kam ilaalanii kam dhiisan ree? Yoo maqaa beekanii iyyafatan hundu guutera. Namuma bishaan baaharaa keessa seene ta’ee hafe.
Akka hubannaa kiyyaatti Abbaan Aadam ogummaa woraqaa isaatiif qofa odoo hin ta'in, jaalala lafee ta Oromoo uf keessaa akka qabu natti muldhate. Dhugaa irratti hundayee yoo alagaan nama jaalatee ka keessaa dhalate caalaa na jechisisee. Yeroo achi ture waan hedduu na gorsee nataphachiise. Waan hedduu irraallee baradhe. Mee garii gaggabaabsee ibsuuf yaalaa.
Abbaan Aadam biyyoota Afrikaa hedduu argu naaf himee garuu ka akka Oromoo kolonii hamaa jala ture akka hin turre naaf ibse. Afaan isaaniitiin ‘ruthless colonialism’ jedha. Oromoota dhiisii inninuu waanuma waa’ee Oromoo qorateef akka dhiibbaa itti godhan naaf hime. Henna Kofaleen qorannaaf taa’u baadiyyaa keessatti dukkaanaa dhaabatee jiraachuuf gaafannaan dhoorgan.
Afaan Oromoo barattee, ka worra ‘salaxxanee’ akkamitti hin baratiin? Maaf Afaan amaaraa hin dubbannee? Jechaa namoonni aanaa irra jirani ka akka poolisii fa’a gaafiin na hacuucaa turan. Yoo afaan amaaraatiin na dubbisani ani hin beeku yoo jedhuun na hin amanan jedhe.
Ka isallee maalalchiisu ammo namoota aanaa irra jiran caalaa namoota akka Professor Mesfin Woldemariam jiran. “Namni Itiyoophiyaa baadiyaas ta'ee magaala ka afaan Amaaraa hin dubbannee hin jiru” jedhee wolgettii Paris tokko kessatti na mormaa ture. Ani ka ija tiyyaan argee miila kiyaan kessa deeme hoo maal haa jedhu? Moo ummata bal'dhaa Oromoo afaan isaa dhossuuf? Jedhee maalala Abbaan Aadam.
Bara mootummaa nugusichaa wontumaan dhossaa gayee hujii kiyyaa na dhoorguu gayee maaf? Wontii dhorgamuu tokko daran nama cimsaa bee! Gaaf tokko Dr. Feqede Gadamu wojjiin nugusa harka fuudhuu dhiyanne. Garuu ana harka fuudhee “ati deemi” jedheeni Feqede harka fuudhuu dide! Akka nama waa moruuti!. Wollala daangaa hinqabnee. Hayyoonni Gadaa Booranaa Maal jetti laata odoo itti himee? Kanniintu Oromoo Saba guddaa gabromfate!!
Bara dargiillee wonti jijjiramee hin jiru. Ammas Oromoo lafuma isaa sii kenninee jedhanii sobaniin. Odoo sun ta'uu baatee ammoo silaa haa bubbulu malee waan dhalataniif arguuf turee beettaa? Naan jedhe.
Waan dubbatame hundaa barreffamaa kanatti xumuruun nama dhiba. Anis waan garaa na nyaate garii akka gaafii itti kaasaa ture.
Gaafii: Qabsoon Oromoo hagam waan yaadne kanatti dhiyataa jira Abbaa Adam jedheen?
Abbaa Aadam: Bara nugusichaallee ilmaan gara alaa kana ergamtee baratte Ilmaanuma Abashaati. Sun dammaqiinsa hawaasatiif bu'aa guddaa qaba. Bara Dargii Ijolleen EPRP taatee biyyaa ari’amne jechaa hadhaa naanoo akka Washington D.C. marchadisii gangalchan Abashootuma. Ummata guddaa kana miidhaa bifaa heddutu irra ture. Kanaf yeroo fudhachoon ni mala. Hireen barumsaa yoo diqqaa ta'ee miidhaa hawaasaa irran gayuu atuu mee bikki jedhe.
Gaafii: Akkumaa Abashoonii bulchinsaaf Ummata keenna kutaan gar gar qodan, yaanni nama keenaas yeroof sobaminna? Bal'inna nu qabnus inuu argitamii jedheen.
Abbaa Aadam: Ani kana irratti rakkoo tokkolee hin argu. Ummanii kun bakka fedhellee haa jiratuu seeraa Gadaa irraa as marge. Naannoo kamituu haa gurmaawuu, maraafuu abbaan Oromoo. Fkn, dorgomii kubbaa miilaa ka adunyaa yoo Ingliziin taphattoota ergadhaa jedhan kilabii Manchester, Liverpool, Newcastel...(ka biros) kessaa filamanii ergaman. Garuu wolii galatti England-iif taphatu.Kun na hin sodachisu.
Gaafii: Sila Itiyoophiyaa dhaquun wolgeetimaaf moo ammas waan qorattu qabda?
Abbaa Aadam: Ani yoomuu Booranaaf horii isaanii takkattima odoo jiru deebi'ee laaluu fedha. Ummata guddaa ufiin boonu, ka nagayaa jaalatu nagaya dhorgani beettaa? Kanafuu jabadhaa barrii ka qarummaatii saba kessan gargaara naan jedhee.
Gaafii: Hacuuccaa durii silaa ijaa keetiin argitee, amma wonti dhageettee fooya'e jettee itti gammadde jira?
Abbaa Aadam: Ee! Afaan Oromoo Qubee Laatiniitiin barreffamaa jiraa naan jennaan, baayisee gammadee. Hiriyaa kiyaa Professor B.W. Andrzejewski ("Goosh”) qaabadhee. Amma garuu hin jiru maal godhaa ree ka beekutu beekaa. Professor Andrzejewski waa’e afaan baha Afrika gara garaa irratti dalage. Akkasumas Afaan Oromo irrattis dalage. Jijjiirama kana odoo hin argin adduunyaa irraa deeme.
Yaa ummata kiyyaa, nama akkanatti dhiigaaf lafee nu jaalatu torbaan darbe adunyaa tana irra dhabne. Bada Uumaa!! Haadha mana isaa Pat, akaakayoota, abaabayyoota isaa waandhii obsa nuu haa kennuuf. Aadamiif ilmaan isaa lamaanis haa jabeessu. Hiriyyoota isaa, hiriyyootaa Oromoo ka inni horateefis akkasuma.
Biyyeen isaa haa salphattu, daadhiin isa jala haa yaatu. 

↧
Search

New Oromo Music (2014) yaaneet Dinquu (+playlist)

March 10, 2014, 3:07 pm
↧

JUNEEDDI MAAL NUUF GODHE?

March 11, 2014, 3:37 pm
$
0
0


Dhiiroo numa jiraa kan Juneeddii faarsu?
Gaarii dalageen kan isa leellisu
Hamtuu isaa dhooysee kan baala irrat cabsu
Akkamitti taha dhugaa jirtu dhooysuu
As bahaa dubbadhaa kan Juneeddii faarsu.

Mee seenaan isaa kan itti faarsitan
Mee as himaa gaa warri isa leelliftan
Gaarii inni hoojjate mee tamuma himtan?
Sa duuba maalumaaf caayaa irra qabdan?

Barataaf barattuu Barsiisaaf barsiiftuu
Daldalaaf daldaltuu qonnaan bulaaf tiiyfattuu
Tokkolleen gaarii isarraan himatuu
Kan isa faarsu as bahaa jiraatu.

Barattoota meeqaat sababa isaa dhume,
Hayyoota meeqaatu isaan awwaalame,
Oromoota taphaat biyyaa ari'amee?
Gochaan Juneeddii hin dhumu himamee.

Gaafa bosonni Baalee gubatee belbele
Barattoota dhaamsuuf hiriira gale,
Meeshaa waraanaan waraanni haleele
"Teeknooloojii hin qabnu nuti qawwee malee"
Jechuun kan dubbate eenyu isa malee?
Nu garaa hin baane gochaansaa har'allee
Akkamitti callifna laalaa guyyaa kalee.

Lammii irraa dhalatte saba kee miitee
Namaa-Sa'aan tollee hunda madeeysitee
Xiqqaa fi guddaa hunda laaleeysitee
Alagaan gaafattii si ergataa turte,
Akka haancootti alalchuun si tufte.
Tokkolleef hin tollee garayyuun jibbamtee
Saba keenya guddaan ajeeysaa dibamte.

Faagaa nutti bahuun lammii tee gurgurtee
Garaa misoomsuuf alagaa aanfattee
Saba kee ajjeesuun kan hafanis hiite
Silaa akka keetii umrii dheereeyfattee
Garuu hin bubbullee salphina uffattee
Dubbiin tee arra funyoo udaan buutee
Namayyuun jibbamtee gadi galoo taate.

*Dhaamsin an dhaamu warra hafanitti,
Shira hin dalagin saba kee irratti
Harka hin kannin garaaf alagaatti
Juneeddii laalladhu akka fakkeenyaatti
Ifitti amanii deemi mataa keetti
Mataa gadin qabin diina kee jalatti!
Ani xumuree jijjiiraa hujiitti.
Dhaamsi kiyya kanaa arraaf nagayatti!
__________________________
Najiib Zannuun/Marsimoonaa
↧
↧

OMN: Bitootessa 11, 2014 ( Oduufi Marii Dr Abdulsamad waliin kutaa1ffaa)

March 12, 2014, 12:46 pm
↧

MINILIKOOTA BARDHIBBEE 21-FFAA :Kutaa 3ffaa

March 13, 2014, 11:54 pm
$
0
0
Posted: Bitootessa/March 12, 2014 · Finfinne Tribune | Gadaa.com |
Taammanaa Bitimaa irraa*-

DURADUBBII
Jalatamoo fi kabajamoo warra barreefata kana duukaa-buutanii jirtan, mee waan hunda duran nagaa fi nageenya isiniif hawwa! Erga barreeffammi kun kutaa lammaffaan isinii dhiyaatee asii kunoo gara torban sadiiyii taha. Torban sadan dabran kana keessa barreeffatoonni iliitonni Amaaraa nu Oromoota irratti arabsoo fi doorsisaan, maqa-balleessii fi maqa-xureessiin babbaasn danuu dha. Duulli fi waraanni isaan uummataa Oromoo fi saba Oromoo irratti banan sun homaayyuu hin dhaabannee, ittuma-fufee jira.
Ani barreeffatoota amaan tana muummiyyeewwan Amaaraa nu Oromoota irratti baasan kana yommuun dubbisu, daqiiqaawwan hedduun aara-baafachuun itti-yaada. Ofumaafan deddeebisee of-gaafaddha. Wanneen naaf galuu didantu jiru. Kanneen keessa gariin: “akkamitti yeroo ammaa kana namni tokko akkana jechuun Oromoo arrabsa! Saba guddicha naannoo Gaafa Afrikaa kana akkanatti sulphisuuf aggaama? Handhuurri gaafii kiyyaa garuu akkamitti namni barumsa addunyaan teenya tun yeroo amma kana qabduun eebbifamee baye, waamsa akaadamii (“academic titles”) kan “Dr., Pirof.” sobaan otoo hin taane, dhugumatti akkaan barate, akkaan qoratee argate kun wanneen akkanaa kana Oromoo irratti baasa? Keessumaa namoota kana keessaa gariin namoota Biyya Oromoo keessatti dhalatanii guddatan, akka nuti isaan ilaallutti namoota lammiiwwan Oromiyaa (“citzens“) tahan? Silaa maaluma barbaadu jarreen kun? Isaan: “warra duriitii akkuma durii san Toopphiyaa biyya tokko, afaan tokko, amantii tokko maaloo maaloo tokko barbaadu” naanan jechuu dandeessu. Garuu yaa Oromoo koo, isaan “warra tokkoo, warra tokkeessoo” kan afaanotaa fi aadaawwan, seenaa fi muuxannoolee, biyyoota fi amantiiwwan impaayera isaanii tana keessatti argaman mara Amaaromsuuf akka dhaabatan hedduu naaf gala. Hatahu malee, kana gochuuf ibdidda ofitti qamsiisuu qabuu? Borkaana (“volcano“) riphee ciisu kana ofitti dhodhoosuu qabuu? Maali akkamitti namni summuun isaa nagaa qabu, waan raatuu fi maraatuun godhutti gadi of-deebisa?
Guyyuu ennaa nuti waayee mirgaa fi haqa uummannii fi sabni Oromoo qabu kaafnu: “walirraa hore; waljaalanne; walirraa fuune” faa nuun jedhu. Marree waan walirraa horreef akkanatti nu arrabsuu? Nu arrabsaa, nu salphisaa, jedhanii jedhaniitoo sadarkaa ilmoo namaa irraa sadarkaa bineeyyiitti gadi nu buusaa, “tokkoomnee wajjin jiraanna nuun” jedhuu? Nuti Oromoota; aadaa boonaa fi boonsisaa qabna. Aadaa Oromoo keessatti namni “walirraa hore; walirraa fuudhe” sonaan walkabaja. Mee isaan soddaalee keenya yookaan nuti soddaalee isaaniti haa jennu. Akkamitti warra soddaalee isaanii kana akkanatti sadarkaa bineessatti gadi-buusu? Erga soddaaleen isaanii kun bineeyyii tahanii isaanis mee bineeyyii tahuu qabuu! Mee Galmoon Walattee fuudhee ijoollee horan haa jennu. Silaa warri akkanatti wal-horan kun maqaalee Amaaraa babbaasuufii, Difaabbachaw fi Algaanash maaluma tahu? Achi daka sana, gola bineeyyiitti darbatamu jechaa dha moo? Akkamitti obboleewwan, abbaanii fi haati Walattee, wasiillaani fi eessuumman, durbiiwwanii fi aanteewwan Walattee marti foonii fi dhiiga ofii jechuun, Difaabbachaw fi Algaansh gara oddo-bineeyyii-tti (“ZOO“-tti) ergu?
Yaa nama Oromoos, yaa nama Amaaras dubbiin mirgaa fi haqa saba tokkoo, mirgaa fi haqa uummata tokkoo dubbii: “walfuunee walirraa horreen” cuqqaalamee, ukkamfamee jala darbamu waayii miti! Gaafiin kun, gaafii sabaa waan tahaaf, gara gaafii warra walirraa horeetti kan dabarfamee hafuus miti! Gaafichi gaafii mirgaa fi haqa uummata tokkoo waan taheef, dimokiraasii irratti bu’ureeffamanii isa yeroon deebisuutu karaa isa sirrii fi isa nama-baasuu taha. Amma armaan gadittan waraqaalee jidduu kana keessa muummiyyeewwan (iliitonni) Amaaraa Oromoo irratti babbaasan keessaa tokko callaa filachuun, yaada kiyya irratti kennaa mee na oofkalchaa!
Isaan jedhaman kanneen keessaa kanan filaddhe barreeffama Dr. Geetaachaw Hayilee-ti. Namni kun nama dassiiba (“common man“) tahe wayii otoo hin taane, nama barumsa ammayyaa kan biyyalafaa (addunyaa) tana irratti argamuun eebbifamee baye. Inni bantiiwwan barateeyyii (“educated“) warra Amaaraa keessatti kan argamu. Haatahu malee, jibbii fi tuffiin, maqa-balleessii fi maqa-xureessiin inni uummata Oromoo fi saba Oromoo irratti qabu: “barumsi sammuu namaa bana moo sammuu namaa cufa? Yaada fi naamusaan ol nama-baasa moo gadi nama-buusa?“, jechuun kan wal-nama gaafachiisu. Akkamitti namni biyya Toopphiyaa jedhamtu tanan jaaladdha jedhu, sunumtuu namni aannanii fi damma Oromootiin guddate uummata Oromoo abbaa keessummaa fi abbaa hiyyeessaa, gara-laafessaa fi mata-qabeessa kana akkanatti arrabsa? Akkamitti namni barateessa tahe, sunumtuu barachiisaan mabba (unibarsitii) keessatti ijoollee barsiisuu gulantaa addaggee fi gulantaa kashalabbee gadi of-buusa?* Inni akkanatti nu arrabsaa,  akkanatti nu sulphisaa, akkanatti alaa-mana keenya xureessaa wajjin jiraanna nuun jedhaa? Erga namni kun uummata keenya fi saba keenya irratti duula arrabsoo, duula maqa-baleessii fi duula maqa-xurreessi ifumatti uummatoota Gaafa Afrikaa fi uummatoota biyyalafaa fuulduratti banee, nuti akka isaa arrabsoon arrabsoo deebisuu otoo hin taane, dhugaa fi dhugoo irratti hundeeffamnee, saayinsii fi beekumsa ammayyaa qabanneetoo akka inni dhaddhaabbata sobaa qabatee nutti ka’e agarsiisuu qabna. “Karaan sobaan dabran oggaa deebiyan nama dhiba“, jedha Oromoon waan akkanaa kana ennaa ibsu. Kanaafuu, karaan innii fi iliitonni Amaaraa gariin qabatan kun karaa badii fi badiisaa akka tahe, ibsuufin dirqama nutti tahe.
SEENSA
Mee waan hundaa durseen waan gulaaltonni “gadaa.com” ennaa waraqaa Dr. G. Hayilee isa obboo Girmaa B. Guutamaa hiike san nuuf dhiyeessan, akka qalbeeffachiisa gulaaltotatti waan gammachiisaa fi lafee irratti malee lafatti hin buune jedhaniiyyu: “The following is the English translation of an article first written in Amharic by a certain professor by the name Getachew Haile on the website EthioMedia.com, where all the fake and senile anti-Oromo professors have called home in recent months. Hidden behind a local vernacular (Amharic, in this case), hate propaganda, disguised as academic articles and directed at the Oromo people, frequently appears on EthioMedia.com, thus Prof. Getachew Haile’s article is not a first on EthioMedia.com, nor that this is the first anti-Oromo piece by Prof. Getachew Haile. Regardless, in order to expose the ongoing hate propaganda on the Oromo people to the world, Gadaa.com has decided to publish the following English translation of Prof. Getachew Haile’s Amharic article in its entirety.”
Obbolaan keenya kun, gulaaltonni “gadaa.com” gara fuulduraas olola jibbaa isa jarreen kun uummata Oromoo fi saba Oromoo irratti oofaa jiran, afaan warra abbootii qawwee irraa gara Afaan Ingilizii-tti akka nuuf hiikuun, addunyaa beeksisan abdii fi amantii cimaan leencota keenya kanneen irraa qaba! Warri Gadaa, ee Maatiin Gadaa akka arman gadii jirutti nu dhalawwan Oromoo maraaf waamicha dhiyeessani: “Dear Readers, the ideology brought up herein by Prof. Getachew Haile used to be the overt state ideology of the Ethiopian empire up until February 1974 – exactly 40 years to the date; with the ongoing struggles of the nations and nationalities, including the largest nation – the Oromo, in the Ethiopian empire, this Ethiopianist/Nefxegna ideology will soon see its final demise, and a morning star will rise in the Horn of Africa. All Oromo nationalists must fight back this Nefxegna ideology in order to protect the gains of the people’s 40-years of struggle, and bring the final victory to the people’s struggle.”
Kun dhugumatti waamicha cimaa fi waamicha biyyaati. Waamicha harmee teenyaa, waamicha OROMIYAA-ti! Wanni beekuu fi qalbeeffachuu qabnu, nuti Oromoonni qabsoo irratti waan argamnuuf, wanneen qabsoo keenya fashalsiisuuf dura dhaabatan mara akka barbaachisaa tahetti dura dhaabachuu qabna. Ee, akkuma dhufe sanatti waltaanee, walcinaa dhaabannee ofirraa deebifna! Ofirraa qolachuun, walirraayyis qoluun diibifna. Kan qalamaan dhufe qalmumaan, kan shimalaan dhufes shimalumaan ofirraa deebifna! Kan dideetoo eeboo fi qawween nutti dhufes eeboo fi qawweedhumaan ofirraa deebifna! Gayeen gayee-dhaa, jarri kun akka durii addaan nu qoqqoodanii: Shaawaa fi Wallagga, Arsii fi Wallo, Kiristaana fi Muslima, Waaqeffannaa fi sooshalistii jechuun akka fe’anitti nu bituu gonkumaa hin dandayani! Oromoon hundi Oromodhuma; dhalawwan aayyoo fi aabboo tokkooti!
Nuti cufti isan jedhe kana beeknee yoo qalbeeffachuun oljennee tarkaanfanne, nuti galaana Laga Abbayyaatii kan nu fuuldura dhaabatu hin jiru. Kan deemnuuf mirgaa fi haqa uumaan qabnu, isa nu irraa mulqame deebifachuufi malee, waan tokkollee mirgaa fi haqa namoota biroo tuquufi miti. Dr. Geetaachaw Hayilee faa, “EthioMedia.com”-n faa, “Gareen Morash” faa, “Gareen Cuquliisaa” faa fi jalaa-jaleen isaanii, duubattafoo fi booddessitoonni cufti, uummata Oromoo burkaana (“volcano“) riphee ciisu kunoo tuttuqanii, ofitti dhodhoosaa jiru. Uummanni fi sabni Oromoo burkaana tahe kun kophaa isaas miti. Uummatoota fi saboota Kibbaa cufatu isa cinaa hiriiree jira. “Yoo funyaan dhawan ijji boochi!“, jedha mammaaksi Oromoo tokko. Uummatoota obboleeyyii keenyaa warra Kibbaa, kanneen waliin kunoo waggaalee 140 guutuu mana hidhaa Habashootaa, Karcallee keessatti argamna. Waltaanee mana hidhaa kana wajjumaan caccabsinee, yeroon keessaa baanu fagoo miti!
QAAMADUBBII
Gara barreeffama kanaa olitti kaafameetti yoo ceene, kunoo akkana jedha, namni Amaarummaa fi Habashummaa isaatiin of-tuulu, of-guuru Dr. Geetaachaw Hayilee: “Historians tell us that our diversity has really hurt us a lot in the past. The fact that we are Christians and Muslims, Oromos and non-Oromos with failed system to accommodate our differences substantially degraded us. On the contrary, had we spoken one language, followed one religion and cherished one culture, we would not have stagnated in backwardness for centuries. The devastating impacts of our religious diversity can be seen from the demolition of the Axumite civilization by Yodit Gudit and the burning of the Amhara civilization by the invading Muslim forces of Ahmed Gragn. Perhaps, these civilizations were able to keep the country in pace with the rest of the world by the time, but they were demolished and we remained stagnated at where we were by then even to this date. Our knowledge about these two civilizations had to entirely rely on few written documents that survived the fire.”
Namni yeroon hayyameef ishii inni jedhe tana, ee tan sarara (“lines“) shan qabdu irraa ka’uun yoo shimala qalamaa fi shimala sammuutiin dhaddhaye, kitaaba tokko guutuu barreessudhaan namichi kun qullaa isaa addunyaa fuuldura akka dhaabatu gochuu dandaya. Eessumattuu itti-beeknaan danaadaneen ( “diversity“) badhaadhina. Warra itti hin beeknee fi warra akka warra Dr. Geetaachaw fayiif immoo dammiyyuu isaan miidha. Akka inni gubbanatti jedhutti: afaan tokko, amantii tokko, aadaa tokkoo fi maaloo maaloon tokko wayyii waan qabaataniif ni misoomu jechaa miti. Jarreen tana jechuum miseensota gita-bittee Amaaraa fi muummiyyeewwan isaanii golfaan: “biyya tokko, afaan tokko, amantii tokko, seenaa tokko, aadaa tokko, maaloo maaloo tokkoo” isaan qabeeti jira. Oddo-kabreen isaanii inni abbaa tokkeessoo kun bara Minilik irraa kaasee isaan: urgufaa, ija-babbaasisaa, hoomacha afaaniin baasisaa, lafaan dhaddhayaa jira. Oromoota kiyya, warri oggaa taabonni isaanii bawu, oggaan inni ximqataaf lagatti qajeelu, oggaa mankiristaana san oggaa sadii naannawu garri irra caaltan argitanii hin beektan taha. Oggaa kana nama isaanii, nama warra Amaaraa keessaa gariitti oddo-kabreen sun itti-ka’a.
Kunoo, Dr. Geetaachaw fi jaalleewwan isaa fi fakkaatota isaatti bardhibbee 21-ffaa kana keessallee, Oroppaa fi Ameerikaattillee oddo-kabreen isaanii sirumaa itti-hammattee, hoomacha afaaniin baasisaa jira. Namni isaanii innin kanaa olitti oggaa oddo-kabreen itti ka’u ibse, miskiinota; nama nagaati. Dr. Geetaachaw Hayilee faa garuu, namoota miskiinotas, namoota nagaas miti! Isaan warra arrabni isaanii akka bofa saafaa nama hiddu. Akka bofa saafaas summii namatti tuttufu. Isaan summii fi abjuu isaanitiin uummatoota impaayera isaanii keessaa, kan afaanota 76 dubbatan, kan aadaa, seenaa, qaroominaa fi muuxannoo garagaraa qaban balleessanii, lafarraa duguuganii: afaan tokko (afaan Amaaraa), aadaa tokko (aadaa Amaaraa), seenaa tokko (seenaa Amaaraa isa warra qaroomina qabu barbaacha Biyya Israa’eel deemu), amantii tokko (Kiristaana Ortodoksii), alaabaa tokko (alaabaa isaanii: magariisa, keelloo fi diimaa) isa alaabaawwan hortee Afro-Asiiyaa (hortee Haamii-Seem) irraa fottoquun akka isaan nu, warra Ertiraa fi warra Ogaadenyaa fayiin jedhan san fottoqxuu (“taganxaay“) tahuun warra biroo irraa ergifatan sanii miti.**
Kanaa olitti itti-beeknaan “danaadaneen badhaadhina” jedheen ture. Nuti Oromoonni isa kanatti hedduu ittiin-boonna. Mee gabaabduu wayii addaddummaa kana irratti hawaasa Oromoo fi hawaasa Amaaraa jidduu jiru haa fudhannu. Achumaanis kan warra Kibbaa itti haa daballu. Kana irratti akka Dr. Geetaachaw Hayilee kun qeesota isaa isaan Bulgaa fi Mooxaa Qaraniyoo faa wammachuun: “maqaa abbaatiin, maqaa ilmaatiin, maqaa afuura-qulqulluutiin” nama magansiisee (“gazzichaallahu“), “ni muramta, ni kutamta” (“tiqqatsafaallah“) naan hin jechisiifnen“adaraan” jedhaani. Harra fakkeenyaaf as irratti dubbii gabaabsuuf jecha, waayee aadaawwan impaayerittii isaanii keessatti argamanii yoo fudhannee, kanneen sabootaa fi sablammeewwanii yoo irra hambifnee kan saba Amaara callaa fudhanne, ishiin Dr. G. Hayilee faa ittiin boonan tun akka baaqqee kutaa jedhamuu sanii hedduu happhii wayii taheeti argamti. Mee nyaatan yoo jalqabne: kochee-n (“kitifoo“)-n uummatoonni impaayerittii kanneen addaddaa uummata Guraagee irraa fudhatan; cuukkoo, caccabsaa, qinccee fi aadaan bunaa kan Oromoon bara 575 irraa kaasee dhimma ittiin bahaa asi gaye, hardha Gaafa Afrikaa bira kutee addunyya guutuu kan badhaase kun faa, ollataan fi buldhaan (bullaan) uummatoota Kuushii kanneen Kibbaa fi warra Guraagee irraa dhufe faa hafee biddeenuma happhii kan Amaaraa sana ittee lukkuu-tiin (waxiin) qofa umurii keenya guutuu nyaanna jechaa dha.
Karaa uffataas: bollukkoon (“bullikkoo“) isaan jecha isaas uffannaa isaas Oromoo irraa ergifatan hafeeti, kutaan, jaanoon faas hafaniiti Toopphiyaa guutuun warroo finaxalaa (baaqqee) isaanii qofa uffata jechaa dha. Karaa bifoota uffataa faas bifoonni addaddaa hafanii impaarittii guutuun guyyuu uffata adii qofa uffata jechaa dha. Isaan kanneen fakkeenyumaaf, dubbii gabaasuuf jedhamani malee, waannee sonaan baay’ee kaasutu dandayama. Kana irratti warri Dr. G. Hayilee faa Oromoo fi Walayitaa faayin “warra burraa burree” jaalatu, “warra magariisaa faa” jaalatu jechuun ija tuffiitiin ilaalu, sagalee tuffiitiin waamu. Isaan mee wanneen addunyya guutuun, biyyoonni saayinsii fi tiknolojii-dhaan sokkan marti raajeffatan kana tuffatuu, arrabsuu! Ani otoon abbaa kitilaa (abbaa miliyoonaa) taheeyyuu, jarreen kana akka waayee bifoota uffataa faa irratti barannoo jalqabaa (“crash course“) fudhataniifan gara uummatota Ameerikaa Laatinii, warra Sarbiyaa, warra Ispaanyaa, warra Rusiyaa, warra Hungaariyaa, warra Jarman Kibbaa, warra Ostiriyaa, warra Sarbiyaa, warra Kirooshiyaa, warra Hindii fi warra Shiinaa (“Chaayinaa“) faattin ergaayyu. Achumaanis kun mataan isaa qaama qaroominaa tahuu isaa tarii hubatanii deebiyu! Jarreen kana gara biyyoota armaan olitti maqaan kaafameetti kanan ergu, isaan kanneen uummanni Oromoo, uummanni Sidaamaa, uummanni Gaamoo fi uummanni Walaayitaa faa qaban waan ija tuffiitiin ilaalaniif, baargama cewuun akka qalbeeffataniifi. Yoo sammuun isaanii inni sanyummaan cufame kun, karaa kanaan waa qalbeefata tahe jechuu kiyya.
“The devastating impacts of our religious diversity can be seen from the demolition of the Axumite civilization by Yodit Gudit and the burning of the Amhara civilization by the invading Muslim forces of Ahmed Gragn.” Isa kan warra Guddiittii, “Gudiit” isaan jedhaniin kanaa, jechuun kan warra Agawoo isaan qaama hortee Kuushii fi qaama qaroomina warra Kuush tahanii , Dr. G. Hayilee eenyu faa qaroomina ollaa isaa lafa irraa akka balleesse, seenaan qabmee waan jiruuf ololli jarreen kun uummata Agawoo boonaa fi boonsisaa kana irratti adeemsissaa turanii fi kunoo ammas itti-fufan kan nama dinqu. Habashoonni Amaaraa kun bara shifticha isaanii kan Yikunoo Amlaak jedhamuu, bara 1270 keessa mootummaa warra Agawoo garagalchuun qabatee, qaroomina isaanii akka barbadeesse nama dhara dubbatu yoo tahe malee, namni galmeewwan seenaa gaggaragalche sirriitti beeka. Kunoo, harrallee, ijuma keenya durattillee, qaromina Kuushota Agawoo keessaa isa Laallibalaa kanraajeffatamoo addunyaa (“Wonders of the World“) keessaa tokko tahe, warri Dr. Geetaachaw “qaroomina keenya” jechuun sobanii, silaa isaan qaroomina, aadaa fi seenaa warreen biroo asii fi achi deddeemuun ergifatanii “keenya” jechuun, sunumtuu mee “handhuura keenya, kan nuti uummanne” jechuun dhiyeeffatuu, isa kanas “keenya” jechuun imaltoota (turistoota) fi warra kaanitti gurgurachaa jiru. Namn waa dhabnaan ni ergifata, ni liqeeffata kun qaanii wayiituu hin qabu. Kana nama gadi xixiqqeessu wayiis miti. Garuu, qaaniin qaanii calu, isa ergifan kana kan ofii maddisiisanii fi kan handhuraa ofii qofa tahe, godhanii dhiyeeffachuu dha. Ginni-bittee Amaaraa fi iliitonni isaanii isa kana irratti nyaara addachuun ijuma nyaatani!
Mee WAAQNI gurraachi garaa gurraachaa, leemmooon garaa taliilaa warra abbaa tokkeessoo kana jalaa aadaa Oromoo faas, aadaa uummatoota impaayerittii tanaas haa oolchu. Kutaa kanatti aane dhufu keessatti, waayee “qaroomina Amaaraa” isa Dr. G. Hayilee Muslimoota fi Oromootu balleesse jedhu san faa ilaalla. Kana asuma irratti dhaabuun bullaa, isin marti mee nagaan naa bubbulaa!
==============  Hubachiisota Miiljalee  ==============
* Mana Barumsa Bantii = MaBBa (unibarsitii – warra Afaan Ingilizii akka afaa haadhaa-abbaatti dubbatu irraa kan hafe, afaanonni Oroppaa guutuu keessatti argaman marti “y” mitii, ”u” jedhaniiti dubbatu. Jecha kana warri Afaan Ingilizii dubbatu warra Afaan Laatiin dubbatu irraayyi ergifatani. Kanaaf, nuti kolonii warra Ingilizii faa mitiwoo maaf “y” isaanii kanatti rakkannaa? Maaf qubee “v” warreen biroottis rakkanaa? Akkuma uummanni keenya inni beekaan sun dubbatutti: unbarsitii, biidiyoo, bitaamina, foolisii faa jenna. Maaluma tahuu fi maaluma of-gochuu feeneti uummata keenya isa baldhaa kana irraa fagaachuun iliitota Amaaraa jala fiffiignaa.
** Uummatoonni afaanota “Afro-Asiatic” (“Hamito-Semetic”) dubbatan marti akka itti-taa’utu addadda malee, alaabaawwan isaanii irra akkuma alaabaa saba Oromoo (gurraacha, diimaa fi adii) gurraachi, diimaa fi adiin keessaa hin dhabamu. Kuni biyyoota Arabaa, biyyoota warra Barbar, biyyoota Adaala Sahaaraa keessa kanneen afaanonni isaanii Hortee Hamii fi Seem jalatti ramadamu marti bifoota sadan kana qabu. Alaabaan warra Fara’oonaa fi warra keenya Nubiyaanota duris isuma kan saba Oromoo: gurraacha, diimaa fi adii fakkaata. Habashoota “keenya” duwwaatu warra ofii irraa fottoqe jechaa dha.
Kutaalee dabran dubbisuuf mee as tuqaa:
- MINILIKOOTA BARDHIBBEE 21-FFAA: Kutaa Duraa
- MINILIKOOTA BARDHIBBEE 21-FFAA: Kutaa Lammaffaa
——————–
*- Taammanaa Bitimaa: gurree@web.de
↧

Mootii kabalamuu? | Ofiif wal sakaallee

March 13, 2014, 11:56 pm
$
0
0

Mootii kabalamuu?                     

Ofiif wal sakaallee

Ofiif wal sakaallee
Jarri maal nu godhe.
Luka wal gaadinee
Harka xuupheysinee.
Jacha sirnaaf seeraa
gaafii eenyummadha.
Mirga dhala namaa
Gaafatu wal kunne
Afaan wal micciirre
Quba walitti laannee.
Hamtuudhaan wal yaamuun
Maqqa walii faaluun.
Duratti wal hiinee
Jarri maal godha ree
Ifiif wal danqinee.
Akka awwaannisaa
Raqarraa wal nyaannaa
Akkamiin bineensa
Ifirraa doorginaa ?
Jarri maal haa godhu
Sareen yo wal aatu
Bineensaaf hin toltuu
Durattuu ni beekuu.
Raqaan nu cululee
Qochimaa bansiisee.
Kamiitu kamirra
Qochimaa ballata
Kamiitu harbaqaa
Juneeydii mo kuma
Kan bifti saa namaa
Warra uumaan fardaa.
Eega addaan baase
Goomuu itti jaaree.
Somba keeysa buusun
Furgaasa nuu hidhuun
Warrii garaan yaadu
Kaan nyaatuuf jiraatu.
Hoggaa itti lixe
Furgaasni furga’ee
Qomutti marame
Akka waan qalamee
Goomutti qabamtee.
Olii gad utaaluun
Warra ija hiru
Dachiif samii laalu.
Warra jiruun du’ee
Garaaf wareegame.
Achii gad fuudhanii
Foon saa jaji’anii
Sareen gabbisanii.
hundan gatan garuu
Doyna ni baraaru
Doyna siinqee diinaa
Diinni ni jaalataa
Fileet hanbifata.
Filee hanbifatee
Miilaa saa gaadi’ee.
Sammuu saa lolla’a
Kijibaan leenjisa.
Onnee saa ajjeesuun
Garaan waadaa galchuun
Itti fayyadamu
Dhagaa dhagaan cabsu
Garuu sana boda
Miilli diinaa isa
Isa dura deema
Deeraa namaa naqa
Isaatu nu dhaana
Eegee sa mirmirsee
Akka saree dutee
Olii gad utaala
Hamaaf tolaa reeba
Afaan jaraa taha
Isaatu nuun falma
Nus bakka ni bu’a
Nuttis fafakkeeysee
Dubbii waliin xaxee
Wal afaan nu naqee
Gaafii eenyummadha
Jacha sirnaaf seeraa
Kijibaan haqaaree
Yakkaan nu gaadi’ee
Jarri maal nu godhe
Ifiif wal gaadinee
Jiruun wal sakaallee.
Yaadannon Warra akka juneydii habiiba ka garaan yaadu ka nyaatuuf jiraatuuf
Olyad B.
Tuni gaddaa miti                                   
Gammachuu fakkaattii
Du’aa maqaa kaasuun
Reeffa ciisa kutuun
Ololaaf hin taatuu
Maali maqaan isii
Siyaasaaf sii toltii
Mo bu’aa maalii qabdi?
Nama haqaa taatee
Sabaaf yo hadoodde
Hama reeffaa dhiiftee
Jiraa maa hin komanne?
Alamaayyo dhiiftee
Juneeydii maan abaarre
Akka nama hin beeynee
Ka argee hin dhageenyee
Gurraa luucceysitee
Mataa lafattii qabdee
Ta juneeydiin godhee
Awwaaluuf yaaluun kee
Sababa maali re?
Nama keenna jattee
Baala irratti cabsitee ?
Mugootni dur fuutes
Sirra yo jiraate
Himadhu siif barraa
Horii lammii baasaa
Maqaa kee sii binnaa
Maqaan baduu manna
Mataan baduu wayyaa
If dhaamotuu dhiisi
Dhugaa jirtu baasi
Badaan badaa jachuun
Salphina hin qabduu
Guyyaaf baraan wajji
Gocha saa nuu himi
Yoo kiin nuuf barreeysi
Seenaaf ol kaayyannaa
Dhaamsa dabarfannaa
Hin dhoysinaa himaa
Ittiin wal gorfannaa
Mootii qabna janna
Moticha dhaanamu
Bulchaa kabalamu.
Olyad B.
↧
Viewing all 100 articles
Browse latest View live
Search
<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>